Eneslər
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 265 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Qohum xalqlar | |||
Eneslər (özlərini enço, moqadi, pebay) — Samodi dillərində danışan az saylı xalq. Sayları 300 nəfərdən azdır. Öz dillərini qoruyub saxlaya bilmişdir. Qohum xalqları: Nqanasanlar və Neneslər.
Adı[redaktə | mənbəni redaktə et]
«Enes» adını onlara Q. N. Prokofev tərəfindən 1930-ci ildə vermişdir. «Enneçe» qədim sözündən götürülmüş və mənası insan deməkdir. Tundra enesləri özlərini «Somatu», Meşə enesləri «Pe-bay» adlandırırlar.
Sayı və yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Eneslər Rusiya Federasiyasında 237 insan müəyyənləşmişdir. Onların 213 nəfəri Krasnoyarsk diyarı ərazisində yaşayırlar. Taymır Dolqan-Nenes rayonu ərazisində 197 enesdən cəmi 66 nəfəri (33,5 %) Enes dilini bilirlər[1]
2002-ci il məlumatına görə Krasnoyarsk diyarının Potapovo qəsəbəsində 86 enes yaşayır[2].
Eneslər əsasən Yenisey çayının deltası boyunca yaşayırlar. Taymır Dolqan-Nenes rayonu ərazisində Dudinka şəhəri ətrafında və Ust-Avam qəsəbəsində cəmləşmişlər.
Tundra enesləri - Yayda Yenisey çayından Pura çayı ətrafı tundra ərazilərinə köçürdülər. Qışda isə Malaya Xeta və Pyasino gölü ətrafı ərazilərə köçürdülər. Bu etnik qrupun daxilində Somatu, Bay, Muqqadi adlı kiçik birləşmələr olmuşdur. Onlar özlərini somatu-оneyenneçe adlandırırdılar. Digər eneslər isə onları madu adlandırırdılar.
Meşə enesləri - Dudinka şəhərindən cənubda yerləşən meşəliklərdə köçəri həyat sürürdülər. Bu etnik qrupa Muqqadi, Yoçi və Bayların 7 qəbiləsi daxil olmuşdur.
Dil[redaktə | mənbəni redaktə et]
XX əsrdə Enes dili Nenes dilinin bir dialekti hesab edilirdi. 1959 və 1979-cı illər siyahıya alınması zamanı onlar müstəqil xalq olaraq qiymətləndirilmirdi. Onları Neneslər və ya Nqanasanlar olaraq qeydə alırdılar. Enes dili Ural dillərinin Samodi dilləri qrupuna daxildir. Dil öz növbəsində iki dialektə böünür.
Enes dilində hazırda 150 nəfər danıışır. Bu dili bilənlər əsasən yaşlılardır. Onlar üçün ünsiyyət dili ya rus yada nenes dilidir. 2002-ci il məlumatına əsasən bu dildə cəmi 116 nəfər danışır. Bu isə dünyada yaşayan enesləri 49% təşkil edir[3]. Ukraynada yaşayan (2001 il) 26 enesdən cəmi 18 enes dilini öz doğma dili hesab edir.
Məşğuliyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Maralçılıq əsas kənd təsərrüfatı sahəsi olmuşdur. Ailədə qadın əsas rol oynayırdı. Onların ailələri say baxımından elə də böyük olmurdu, səbəb isə uşaq ölümlərinin yüksək olması olmuşdur. Uşaq doğulan kimi ona ad qoyulurdu. Ad ya doğulan uşağın xarici görünüşü yada doğum şəraiti ilə bağlı olurdu.
Adətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Etnoqrafik araşdırmalar[4] eneslərin. Onlar Çum adlanan evlərdə yaşayırdılar. Meşə eneslərinin geyimləri eneslərin ümumi geyimləri kimi qəbul edilir. Tundra eneslərinin geyimləri rəngarənglik baxımından fərqlənir. Bununla belə hazırda bu geyimlər geyinilmir.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Легенды и мифы Севера. — М.: Современник, 1985.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "2002-ci il siyahıya almanın nəticələri". 2015-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-20.
- ↑ http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert Arxivləşdirilib 2019-07-12 at the Wayback Machine База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- ↑ "Всероссийская перепись населения 2002 г. Языки России". 2012-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-20.
- ↑ "Г. Ю. Ситнянский, О ПРОИСХОЖДЕНИИ ДРЕВНЕГО КИРГИЗСКОГО ПОГРЕБАЛЬНОГО ОБРЯДА.Печатная версия://Среднеазиатский этнографический сборник. Выпуск IV.М.,2001.С.175-180". 2012-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-20.