Саамсем

«Википеди» ирĕклĕ энциклопединчи материал
Саамсем
Тăван ячĕ кильд. са̄мь, саам. sámit, sápmelaš
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ

Пурӗ: 60 пин - 80 пин
Норвеги Норвеги: 37 760 (2007)[1]
Швеци Швеци: 20 000[2]
Финлянди Финлянди: 5800 (2008)[3]
РФ: 1771 (2010)[4]

Украина: 136 (2001)[6]
Чĕлхе саам (9 хальхи чĕлхе), швед, норвег, финн, вырăс
Тĕн Лютеранлăх, лестадианлăх, православи, шаманизм
Расă тĕсĕ европеоидсем (Лапоноид тĕсĕ)
саамсен ялавĕ

Саа́мсем (саа́ми, лопари́[7], лапла́ндсем; тăван ячĕ — кильд. са̄мь, саам. sámit, sampelaš; финн. Saamelaiset, Шаблон:Lang-nn, шв. Samer) — сахал йышлă финн-укăр халăхĕ; Çурçĕр Европăри вырăнти халăх. Скандинавсем вĕсене lappar е lapper, вырăссем — «лопари» (лопарьсем), «лоплянсем» е «лопь» тенĕ[8].

Алфавит[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Саам букварĕнчен илнĕ страница. СССР, 1933 çул.
Тĕп статья: Саам çырулăхĕ

Пĕрремĕш саам алфавитне латиница никĕсĕпе (хăçан?) тунă. 1920-мĕш çулсен вĕçĕнче саамсен çыруне тăвас тесе хăтланнă. 1931 çулта латин никĕсĕпе çурçĕрти халăхсем валли унифициленĕ алфавитасем туса хатĕрленĕң. 1933 тата 1934 çулсенче ăна çĕнетнĕ. 1934 çулта тунă алфавит:

Aa, Bʙ, Cc, Çç, Ꞓꞓ, Dd, D̦d̦, Ʒʒ, Зз, Ee, Əə, Ff, Gg, Ģģ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, K̦k̦, Ll, L̦l̦, Mm, M̦m̦, Nn, N̦n̦, Ŋŋ, Oo, Pp, Rr, R̦r̦, Ss, Șș, Ꞩꞩ, Tt, Țț, Uu, Vv, V̦v̦, Zz, Z̦z̦, Ƶƶ.

Кириллица çинче никĕсленĕ алфавита 1937 çулта йышăннă. Унта вырăс алфатинчи сас паллисем, Щ щ тата Нг нг диграфсăр пуçне, пулнă. Букварь кăларнă, çакăн хыççăн саам чĕлхипе кĕнеке пичетлесси Совет Союзĕнче пăчланать.

1970-мĕш сулсенче саам çырулăхне чĕрĕлтерес ĕçе тепре пуçланă. 1982 çулта каллех хатĕрленĕ çĕнĕ алфавита йышăннă:

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з Һ һ

/a/ /*a/ /b/ /v/ /g/ /d/ /je/ /jo/ /ʒ/ /z/ /ʰ/

И и Й й Ҋ ҋ Ј ј К к Л л Ӆ ӆ М м Ӎ ӎ Н н Ӊ ӊ

/i/ /j/ // /ç/ /k/ /l/ /ɬ/ /m/ /m̥/ /n/ /n̥/

Ӈ ӈ О о П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц

/ŋ/ /o/ /p/ /r/ /r̥/ /s/ /t/ /u/ /f/ /x/ /ʦ/

Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ыы Ь ь Ҍ ҍ Э э Ӭ ӭ Ю ю Я я

/ʧ/ /ʃ/ /ʃj/ // /ɨ/ /j/ * /e/ /*e/ /ju/ /ja/

Литература[тӳрлет | кодне тӳрлет]

вырăсла
  • «Германия» Тацита, глава 46
  • Саамы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — ISBN 978-5-287-00718-8
  • Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 457
  • Прибалтийско-финские народы России / Отв. ред. Е. И. Клементьев, Н. В. Шлыгина. — Мускав: Наука, 2003. — (Народы и культуры). — ISBN 5-02-008715-7
  • Языки и культура кольских саами / Глав. ред. И. Б. Циркунов // Наука и бизнес на Мурмане: журнал. — № 2 (69), 2010. — Мурманск: Мурманское областное книжное издательство.

Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

  1. ^ Sami in Norway. çăлкуçран архивланă 10 Раштав уйӑхӗн 2007. Тĕрĕсленĕ 3 Кӑрлач уйӑхӗн 2010.
  2. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Швед институчĕ не указан текст
  3. ^ Население Финляндии. çăлкуçран архивланă 27 Кӑрлач уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 3 Кӑрлач уйӑхӗн 2010.
  4. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Перепись2010-нацсостав не указан текст
  5. ^ Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
  6. ^ Цитатăланă чухнехи йăнăш Неверный тег <ref>; для сносок Всеукр не указан текст
  7. ^ Лопари // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
  8. ^ Лопари — от финского loppu («конец», «край»), то есть «жители окраинной земли»

Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]

Урăх чĕлхесем


Абориген Ку тĕнче халăхĕсем пирки вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/w/index.php?title=Саамсем&oldid=814445»