Қазан университеті

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Қазан федералды университеті
Университет атауы
Шынайы аты Казанский (Приволжский) федеральный университет
Халықаралық атауы Kazan (Volga region) Federal University, Kazan University
Бұрынғы атауы Казанский Императорский университет, Казанский государственный университет имени В. И. Ульянова-Ленина
Жалпы сипаттамасы
Құрылған жылы 1804
Қайта құрылған жылы 2010-2011
Түрі мемлекеттік
Орналасуы
Орналасқан жері  Ресей, Қазан
Мекенжайы Ресей Қазан, Кремлёвская, 18 к-сі
Әкімшілік
Ректоры Гафуров Ильшат Рафкатович
Негізгі көрсеткіштер
Мамандар 3344
Студенттер 44 992
Шетел студенттері 3553
Сайты kpfu.ru
өңдеу Үлгі құжаттамасын қараңыз

Қазан федералды университеті (орыс. Казанский (Приволжский) федеральный университет) — Қазандағы жоғарғы оқу орны, Ресейдің федералды университеттерінің бірі, Ресейдегі ең көне жəне үшінші университет.

Археологиялық, тарихи, этнографиялық, медициналық, невропатология-психиатриялық, дәрігерлік, геологиялық, геоботаникалық, табиғи зерттеушілік, заңгерлік, педагогикалық мектеп және ғылыми қоғамдарға ие болған химиялық, математикалық, шығыстанушылық және лингвистикалық мектептердің негізі әлемге танымал қылды. Кеңестік Ресейге дейін ашылған химиялық элементтің орны.

Университет Ресей Федерациясындағы халықтардың мәдени мұраларының айрықша бағалы нысаналарының Мемлекеттік кодексіне енгізілген.

Ресейдің тарихи-мәдени, қала құрылысы мен сәулет ескерткіші болып табылатын Қазан университетінің архитектуралық ансамблі - Қазанның көрікті жері, Кремль көшесіндегі орамды (квартал) алады (Университетік , Астрономиялық, Лобачевский және профессор Нужин көшелерінің шетінде).

5-100 жобаның қатысушысы. 2017 жылдың 1 қыркүйегінен бастап Казан федералды университеті өздігінше ғылыми дәреже беру құқығына ие болды.

Университеттің атауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

ЖОО тарихи түрде «Қазан университеті» ретінде танымал.

1804 жылы император Александр I құрғаннан бастап және 1917 жылғы Ақпан төңкерісіне дейін «Императорлық Казан университеті» деп, ал кейін оның қысқартылған атауымен аталды (Қазан университеті).

1918 жылы Қазан университеті «Қазан мемлекеттік университеті» болып қайта құрылды. В.И.Лениннің қазасынан кейін КСРО Орталық Атқару комитетінің 1924 жылғы 26 қаңтардағы шешімімен университетке «В.И. Ульянов-Ленин атындағы КМУ» аты берілді. Бұл атауды Бүкілресейлік орталық атқарушы комитетінің Президиумы 1925 жылы 29 маусымда ресми түрде бекітті.

Марапатталуына байланысты университет 1955 жылы «В.И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік Еңбек Қызыл Ту орденімен», ал 1979 жылдан бастап «В.И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан Мемлекеттік Еңбек Қызыл Ту ордені мен Ленин ордені» деп аталды.

90-жылдардың басынан бастап 2010 жылға дейін университет «В.И. Ульянов-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік университеті» (ҚМУ) деп аталды.

Ресей президенті Д.А. Медведевтің 2009 жылғы 21 қазандағы жарлығына сәйкес ҚМУ-нің базасында Приволждік федералды округінің орталық университеті - Приволждік федералды университеті құрылуы керек болды.

Университет студенттері мен оқытушыларының «Приволждік» атына өзгертуіне қарсы наразылықтарына байланысты, Ресей мен Татарстан президенттері «Қазан университетінің» тарихи атауын сақтап қалуға келісті. Ресей үкіметінің төрағасы В.В.Путиннің 2010 жылғы 2 сәуірдегі бұйрығы қайта ұйымдастырылған университетін ресми түрде «Қазан (Приволжский) федералды университеті» деп бекітті.

2011 жылдың 19 мамырында Ресей Федерациясы білім және ғылым министрлігі бекіткен «Қазан (Приволжский) федералды университеті» Федералды Мемлекеттік Білім беру мекемесінің Жарғысына сәйкес:

Полное наименование Университета на русском языке: федеральное государственное автономное образовательное учреждение высшего профессионального образования «Казанский (Приволжский) федеральный университет».

Сокращённые наименования на русском языке: ФГАОУ ВПО «Казанский (Приволжский) федеральный университет», ФГАОУ ВПО КФУ, КФУ, Казанский федеральный университет, Казанский университет. Сокращённые наименования на татарском языке: Казан (Идел буе) федераль университеты, Казан университеты, КФУ.

Сокращённые наименования на английском языке: Kazan (Volga region) Federal University, Kazan University, KFU.

Кампустың орналасуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1820-жылдардағы Императорлық Қазан университетінің жоспары

Қазан федералды университеті ауданы 223 360,9 м ² оқу-зертханасын, 699 272,82 м² меншік кешенінің алаңы (614 объектілер) және ауданы 364,3 га жер кешенін (76 телімдер) иемденеді.

Университеттің объектілері Татарстанда (Қазан, Зеленодольск, Набережные Челны, Алабұға, Лениногорск, Алексеевский, Высокогорск, Верхнеусонский, Зеленодольский, Лаишев, Тоқаев ауданы), Қарашай-Черкесия (Зеленчук ауданы), Карелия (Лоух ауданы), Самара облысы (Тольятти) және Марий Элде (Волж ауданы) орналасқан.

Университеттің негізгі оқу ғимараттарының (кампус) кешені Қазан қаласының Вахитов ауданында қаланың орталық бөлігінде орналасқан: кремльден бір шақырым қашықтықта «Ғабдулла Тоқайдың алаңы» метро станциясынан бес жүз метр қашықтықта орналасқан.

Студенттік жатақханампе ғимараттары Қазанның Кеңес ауданында Красная Позиция көшесінің (студқалашық), сондай-ақ Приволж ауданында Универсиада ауылының алғашқы екі кластерінде шоғырланған. Жалпы университеттік жатақханалар 13000 орынға, оның ішінде Универсиада аулында 7000 орын (212 000 м² алаңы бар 20 үй) есептелінген.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Императорлық кезеңі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ресей империясының императоры Александр I

Қазан университеті - Ресейдің ең көне және ең маңызды ғылыми мектептері мен қоғамдары бар Ресейдің үш ескі классикалық университеттерінің бірі.

5 (17) қараша 1804 жылы император Александр I Мақұлдайтын Грамотаға және Қазан университетінің Жарғысына қол қойды.

1805 жылдың ақпан айындағы бірінші студенттер Қазан гимназиясының түлектері (бұрын Мәскеу университетінің «бөлек бөлігі» болған) болып табылады, онда университет алғаш рет жұмыс істеді.

Блаженной памяти Августейшая Прабабка Наша Государыня Императрица Елизавета Петровна, шествуя по стезям великого Преобразователя России, между прочими славными подвигами благоволила основать в Казани 1758 года Гимназию и даровать ей некоторые права, незадолго пред тем Московскому Университету пожалованные. Предположив, сообразно просвещения настоящих времен, в сём самом месте учредить Университет, дабы существование сего благотворного заведения соделать навсегда неприкосновенным и даровать ему возможность к достижению важного назначения образования полезных граждан на службу Отечества и распространения в нём нужных познаний.

— Қазан университетінің Мақұлдайтын Грамотасынан.

1814 жылы төрт бөлімнен: өнегелі мен саяси ғылымдар, физикалық пен математикалық ғылымдар, дәрігерлік және ауызша ғылымдардан тұратын классикалық университеттің «толық ашылуы» болды.

Томск университетінің құрылуына дейін Қазан университеті Ресей империясындағы ең шығыстағы университет болды: оның округіне Поволжье, Прикамье, Приуралье, Сібір және Кавказ кірді.

Өзінің алғашқы онжылдықтарында Қазан университеті (бірінші Қазан гимназиясымен бірге) шығыс тілдері мен шығыстануды зерттеудің жетекші орталығы болды.

Ежели России назначено, как провидел великий Пётр, перенести Запад в Азию и ознакомить Европу с Востоком, то нет сомнения, что Казань — главный караван-сарай на пути идей европейских в Азию и характера азиатского в Европу. Это выразумел Казанский университет. Ежели бы он ограничил своё призвание распространением одной европейской науки, значение его осталось бы второстепенным; он долго не мог бы догнать не только германские университеты, но наши, например Московский и Дерптский; а теперь он стоит рядом с ними, заняв самобытное место, принадлежащее ему по месту рождения.

— Герцен, «Провинциядан хат» (1836)

1819 жылы университеттегі «еркін ойлау мен құдайсыздық рухын» байқаған М.Л. Магнитский тексеріс жүргізді. Ол императорға жіберген баяндамасында «елдің көзінше жоюды» талап етті, бірақ Александр I қайта құруға баяндамасында «Неге жою, оны түзеуге болады» деп жауап берді. Магницкий Қазан оқу округінің қамқоршысы болып тағайындалды, бұл университетте жаппай реформаларға әкелді: көптеген профессорлар қызметтен босатылды, кітапханадан «зиянды» кітаптар алынып тасталды, оқушылар үшін күрделі казармалық тәртіп қалыптасты.

1830-жылдардағы Қазан университеті

1825 жылы университеттің басты корпусы салынды, ал 1830-жылдары университет кешенінің құрылысы аяқталды: кітапхана ғимараты, химия лабораториясы, анатомиялық театр, астрономиялық обсерватория, клиникалар (соңғыны ұйымдастыруда замандастары профессор Ф.О.Йеллачичтің жетекші рөлін атап өтті) және тағы басқалар.

ЖОО білім мен ғылымның басты орталығы бола бастады. Онда бірқатар ғылыми бағыттар мен мектептер құрылады: химия, математика, шығыстану, археология, тарих және этнография, медициналық, геологиялық, геоботаникалық және т.б.

1834 жылы ғылыми журнал - Қазан университетінің ғылыми белгілері шығарыла бастады.

1835 жылы философиялық (ауызша және физика-математикалық бөлімдер), заңгерлік және дәрігерлік үш факультетін құрайтын Николай I жарғысы енгізілді.

1837 жылы университетте Ресейдегі ең алғаш қытай тілі кафедрасы құрылды.

1844 жылы Қазан университетінің профессоры Карл Клаус патшалық Ресейде және КСРО-да табылған жалғыз табиғи химиялық элементті - рутенийді анықтап, Ресейдің құрметіне атады.

1850 жылдары Санкт-Петербург университетінің Шығыс факультетінің құрылуына байланысты Қазан университетіндегі барлық шығыстану материалдары мен коллекциялары толығымен астанаға ауыстырылды.

1863 жылы Александр II жарғысы енгізілді, мұнда төрт факультет: тарихи-филология, физика-математика, заң және медицина құрылды.

1875-1883 жылдары университетте Қазан лингвистикалық мектебі құрылды.

Азамат соғысы кезінде 1918 жылдың тамыз-қыркүйек айларында Қазанды Халық армиясы КОМУЧ пен Чехословакия корпусы басып алған, кейін Қазанды жұмысшы-шаруалар Қызыл Армиясы алған кезде қала тұрғындарының көп бөлігі, соның ішінде көптеген студенттер мен университет профессорлары Қазанды тастап кетті.

Көптеген Қазан университетінің «қашқындары» Сібір жоо-на қабылданды (Томск және құрылып келе жатқан Иркутск университетіне).

Кеңес кезеңі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ресей Банкінің алтын тиыны, 50 руб., 2005 ж.

1918 жылы 9 қазанда Халық комиссарлар кеңесінің қаулысына сәйкес, ғылыми дәреже жойылды және «дербес оқытуды» (кем дегенде үш жыл бойы оқытатын приват-доцент) оқытатын барлық оқытушылар профессор лауазымына ауыстырылды. Бұл Қазан мемлекеттік университетінен айырылған абсолютті көпшілік профессорлардың қалыпты ғылыми және педагогикалық жұмысты ұйымдастыруға мүмкіндік берді.

Халық Комиссарлары Кеңесінің 1919 жылғы 17 қыркүйектегі «Барлық жоғары оқу орындары мен техникалық мектептерде жұмысшы факультеттерін ұйымдастыру және жұмыс істейтін курстарға жұмысшы факультеттеріне айналдыру туралы» қаулысына сәйкес, Қазан мемлекеттік университеті 1919 жылы 1 қарашада РКФСР бесінші жұмысшы факультетін ашты.

1922 жылы 22 мамырда Қазан политехникалық институтындағы Қазан ауыл шаруашылығы факультеті мен Қазан мемлекеттік университетіндегі орман шаруашылығы факультеті бірігуіне негізделіп, Қазан ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығы институты құрылды.

Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумының 1925 жылғы 29 маусымдағы шешімімен Қазан мемлекеттік университеті ресми түрде В.И. Ульянов-Ленин атымен аталды.

1930 жылдары Қазан университетінің факультеттері Поволжьядегі көптеген жаңа жоғары оқу орындарының ашылуына және негізін қалауға негіз болды. Осылай, 1930 жылы ҚМУ-нің медицина факультеті Қазан мемлекеттік медицина институтына бөлініп шықты, ал 1931 жылы ҚМУ-нің экономика факультеті Қазан мемлекеттік қаржы-экономикалық институтына өзгертілді, ҚМУ-нің заң факультеті Кеңес құқығы институтына айналды, ҚМУ-нің химия факультеті Қазан химия институтын құруға негіз болды, 1932 жылы Қазан авиациялық институты Қазан мемлекеттік университетінің аэродинамикалық бөлімі негізінде құрылды.

1941-1943 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезінде Қазан университетіне Мәскеу мен Ленинград институттарындағы КСРО Ғылым академиясы мекемелері көшірілді. Осылайша, университеттің басты корпусында Академия президиумы жұмыс істеді (вице-президенттер О.Ю. Шмидт және Е.А. Чудаков, ал 1943 жылдан бастап А. Ф. Иоффе және Л. А. Орбели басқарған), сондай-ақ ФИАН, Физикалық проблемалар институты және физика-техникалық институты бар бірқатар ірі академиялық институттар жұмыс істеді.

1945 жылдың сәуір айында университеттің және оқу бөлімінің негізінде КСРО Ғылым академиясының Қазан филиалы құрылды.

1952 жылы Қазан заң институты (бұрынғы Кеңестік құқық институты) ҚМУ-нің құқық факультеті болып қайта құрылды.

1953 жылы ҚМУ-нің химия корпусы салынды.

1955 жылы университет Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды.

1970-шы жылдары университет қалашығындағы заманауи биік корпусының құрылысы жүргізіледі: физикалық (1973) пен мехмат (1978).

1979 жылы университет Ленин орденімен марапатталды.

1989 жылы университетте мәдени-спорт кешені («Уникс» ҚМУ КСК) ашылды.

Қазіргі тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1996 жылы Ресей Президентінің Жарлығымен университет Ресей Федерациясының халықтарының мәдени мұрасының аса құнды объектілерінің мемлекеттік кодексіне енгізілді (бастапқыда В. И. Ульянова-Ленин атындағы ҚМУ, 2010 жылдан бастап ҚФУ).

2009 жылы 21 қазанда Ресейдің Президенті Д.А. Медведев В. И. Ульянова-Ленин атындағы ҚМУ базасына сәйкес Приволж федералдық округінде «Приволждік федералдық университетін» құру туралы шешім қабылдады.

Қазан федералды университеті 2010 жылы 2 сәуірде В. И. Ульянова-Ленин атындағы Қазан мемлекеттік университетінің мемлекеттік білім беру мекемесінің атауы мен түрін өзгерту арқылы құрылды.

2010 жылдың маусым айында Татарстан Президенті Татарстан Республикасы Президентінің қолындағы мемлекеттік және муниципалды басқару академиясын жабу туралы шешім қабылдап, ол билікті Қазан федералды университетіне берді.

Ресей Федерациясы Білім және ғылым министрлігінің 2011 жылы 2 ақпандағы бұйрығының негізінде Татар мемлекеттік гуманитарлық-педагогикалық университеті (бұрынғы ТАРИ, ҚМПУ, ТГСИ), Қазан мемлекеттік қаржы-экономикалық институты (КГФЭИ) және Алабұға мемлекеттік педагогикалық университеттерін (ЕГПУ) ҚФУ-не біріктіру арқылы қайта құрды.

Қазіргі уақытта осы университеттердің бөлімшелерін біріктіру процесі басталды. 2011 жылдың жаз-күз кезінде ол университеттерге түскен талапкерлер ҚФУ студенттері ретінде қабылданады.

«2010-2019 жылдарға арналған “Қазан (Приволжді) федералды университетінің“ ұзақ мерзімді Даму бағдарламасы» бойынша бағдарламаның шығындарын қаржылық бағалау университеттің қазіргі жұмыс істеуіне жұмсалатын шығындарды қамтымағанда 11 375 000 000 рубль болып шығады (оның ішінде 2010-2014 жылдардағы федералдық бюджетінің қаражат есебі 5 000 000 000 рубль).

2014 жылы «Эксперт РА» агенттігі университеттің түлектеріне «жоғары деңгей» деген «С» рейтингісін берді.

Құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Университеттің оқу-ғылыми кешеніне ғылыми кітапхана, химияның ғылыми-зерттеу институттары, математика мен механика, 7 мұражай, ботаникалық бақ, астрономиялық обсерватория, ақпараттық технологиялар орталығы, баспа үйі, орталық және жедел полиграфия зертханасы, мәдени-спорт кешені, фитнес-орталық лагері және басқа бөлімдер кіреді.

2012 жылы университетте 36 676 студенттер (күндізгі бөлімде - 22 535, жақын және алыс шет елдерден - 337), 1197 талаперлер (олардың 34-і шетелдіктер) оқиды. Университетте 6615 қызметкер жұмыс істейді, соның ішінде 3 мыңнан астам ғылыми-педагогикалық қызметкерлер (оның ішінде 1880 ғылым дәрежесі бар, 409 ғылым докторлары).

Институттар мен факультеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазан федералды университеті - көптеген факультеттерде мамандықтар мен мамандықтар бойынша мамандар дайындайтын классикалық көпсалалы мекеме.

2011 жылы ҚМУ-дың факультеттеріне ҚФУ-дың оқу процесіне басталды, сонымен бірге жоғарыда аталған университеттердің ұқсас бірліктерін біріктірді. Жаңа институттар мен факультеттер бұрынғыдан айырмашылығы оларды декандар емес, директорлар басқарады.

Институттар мен факультеттер университеттің құрылымында олардың құрылу тәртібіне сәйкес нөмірленеді. Кейбір нөмірлер факультеттердің таратылуына байланысты бос. Мысалы, Халықаралық қатынастар және саясаттану факультеті бұрын № 15 болатын, 2008 жылдан бері қолданылмайды.

Студенттік группаларда факультет нөмірі, қабылданған жылы (бір сан) және топ нөмірі көрсетіледі.

Халықаралық байланысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазан университеті 40-тан астам шетелдік университеттермен ынтымақтастық туралы келісімшарттар бар және IREX, Fulbright, USIA, DAAD, TEMPUS, INCO-Copernicus, Евразия мен тағы басқа бағдарламаларға қатысады.

Халықаралық ынтымақтастықтың мысалдарының бірі Жапонның физика-химиялық зерттеулер институтымен (RIKEN) жұмыс жасауы: 2008 жылы «Біріккен жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің халықаралық бағдарламасы» шеңберінде әріптестік туралы келісімге қол қойылды, ал 2012 жылы Қазанда ҚФУ-RIKEN зертханалық кешені ашылды. 2016 жылдың мамыр айында ынтымақтастықты кеңейту туралы келісімге қол қойылды.

Университет сондай-ақ Халықаралық университеттер қауымдастығының, Университеттердің Еуразиялық қауымдастығының, Демократия үшін университеттер одағының және Informatics Europe халықаралық қауымдастығының мүшесі болып табылады.

2007 жылдан бастап Экономикалық зерттеулер орталығымен тығыз байланыста.

Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Астафьев В. В. и др. Очерки истории Казанского университета. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2002. — 373 б.
  • Биобиблиографический словарь профессоров и преподавателей Казанского университета, 1905—1917 / Составители Е. М. Мишина и др. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 1986. — 78 б.
  • Биографический словарь профессоров и преподавателей Императорского Казанского университета: За сто лет (1804—1904): В 2 ч. / Под ред. заслуж. орд. проф. Н. П. Загоскина. — Казань: типо-лит. Имп. ун-та, 1904.
  • Булич Н. Н. Из первых лет Казанского университета (1805—1819): Рассказы по арх. документам / Ч. 1-2. — Казань: тип. Имп. ун-та, 1887—1891. — 2 т. (2-е изд. — СПб.: тип. И. Н. Скороходова, 1904. — 2 т.)
  • Ванчугов В. В. Первый историк русской философии: Архимандрит Гавриил и его время. — М.: Мир философии. 2015. — 752 б. — (Русская философия).
  • Вишленкова Е. А. Казанский университет Александровской эпохи: Альбом из нескольких портретов. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2003. — 240 б.
  • Вишленкова Е. А., Малышева С. Ю., Сальникова А. А. Terra Universitatis: Два века университетской культуры в Казани. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2005. — 500 б.
  • Загоскин Н. П. Материалы для истории кафедр и учреждений Казанского университета (1804—1826 гг.). — Казань: типо-лит. Ун-та, 1899. — 572 б.
  • Загоскин Н. П. Деятели Императорского Казанского университета. 1805 г. — 1900 г.: Опыт краткого биографического словаря профессоров и преподавателей Казанского ун-та за первые 95 лет его существования. — Казань: типо-лит. Имп. ун-та, 1900.
  • Загоскин Н. П. История Императорскаго казанскаго университета за первые сто лет его существования, 1804—1904 / Соч. Н. П. Загоскина, заслуженного ординарнаго проф. — Казань: Типо-литогр. Имп. казан. ун-та, 1902—1904. — (Төрт томды).
  • Ионенко И. М., Попов В. А. Казанский университет в годы Великой Отечественной войны. — М.: Изд-во Казан. ун-та, 1985. — 159 б.
  • Императорского Казанского университета список о студентах (1804—1839 гг.) / Подгот. Ю. А. Лексина и др. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2002. — 130 б.
  • Исаков А. П. Летопись Казанского государственного университета: история в фактах, подтверждённых документами / (Екі томды) — Казань; Лондон: МИАН:
    • 1-Т.: 1804—1945. — 2004. — 487 б.
    • 2-Т.: 1946—2004. — 2005. — 575 б.
  • История Казанского университета. 1804—2004 / Гл. ред. И. П. Ермолаев. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2004. — 651 б.
  • Казанский университет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Корбут М. К. Казанский государственный университет им. В. И. Ульянова-Ленина за 125 лет. 1804/05-1929/30: В 2 т. — Казань, 1930.
  • Казанский университет как исследовательское и социокультурное пространство: сборник научных статей и сообщений [Посвящается 200-летию Казанского государственного университета] / Редкол.: Г. П. Мягков (отв. ред.) и др. — Казань: Тип. Издат. центра КГУ им. В. И. Ульянова-Ленина, 2005. — 382 б.
  • Казанский университет в юбилейных изданиях, 1856—1980: Библиографический указатель / Сост. В. И. Шишкин. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2003. — 52 с.
  • Казанский университет (1804—2004): Биобиблиографический словарь / Гл. ред. Г. Н. Вульфсон. — (Үш томды):
    • 1-Т.: 1804—1904. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2002. — 808 б.
    • 2-Т.. 1905—2004, А-М. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2004. — 880 б.
    • 3-Т.. 1905—2004, Н-Я. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2004. — 768 б.
  • Михайлова С. В., Коршунова О. Н. Казанский университет: между Востоком и Западом. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2006. — 207 б.
  • Ректоры Казанского университета 1804—2004 гг.: очерки жизни и деятельности / Сост. и науч. ред.: В. С. Королёв. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2004. — 359 б.
  • Усманова Д. М. Профессора и выпускники Казанского университета в Думе и Госсовете России, 1906—1917: Биографические очерки. — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2002. — 137 б.
  • Smith-Peter S. Enlightenment from the East: Early Nineteenth Century Russian Views of the East from Kazan University // Знание. Понимание. Умение. — 2016.

Сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қазан_университеті&oldid=3107091» бетінен алынған