Сойот тыла
Сойот тыла эбэтэр сойот-цаатан тыла (сойоттуу: сойыт тыл) – Бүрээт сирин Ахын аймаҕар уонна Моҕол сирин Дархат аймаҕар олорор аҕыйах ахсааннаах сойот омугун тыла. Сойот тыла түүр тылларын ахсааннарыгар киирэр уонна тыва, тофа тылларыгар майгынныыр[1].
Сойот уонна түүрдэр тыллара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сойоттор бэйэлэрин сойыт дэнэллэр, ол иһин төрөөбүт тылларын сойыт тыл дииллэр. Ыаллыы олорор бүрээттэр кинилэрин һоёд, тофалар һаазууд диэн ааттыыллар. Сойот тыла түүр тылларыгар киирсэр уонна тофа тылыгар чугас. Ол иһин сойот тыла түүр тылларын Сайаан бөлөҕөр киирэр.
Аатырбыт түүр тылларын чинчийээччи Н.А. Баскаков этэринэн сойот тыла түүр тыллар уйгуур-оҕус бөлөҕүн уйгуур-түкү салаатыгар киириэхтээх[1].
Тарҕаныыта[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сойот тыла икки улахан бөлөххө арахсар: Бүрээт сирин Ахын аймаҕар тарҕаммыт сойыт тыла уонна Моҕол сирин Дархат аймаҕар тарҕаммыт цаатан (туъһа) тыла. Бу бүтэһик эмиэ икки салаалаах: цаатан-уйгуур уонна уйгуур-урааҥхай.
1930-с сылга диэри сойот тыллаахтар сүрүннээн Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтигэр Ильчик диэн сиргэ олорбуттара уонна таба иитээһининэн дьарыктанар этилэр. Ол кэннэ сойоттор биир сиргэ олорорго күһэллибиттэрэ уонна Сорок, Боксон, Хурга, Орлик диэн бөһүөлэктэргэ олохсуйбуттар. 1993-с сылга диэри сойоттору бүрээт омугун биир бөлөҕө дии саныыллара, ол иһин сойоттор уонна кинилэр тыллара туспа статуһа суох этэ (ол кэмҥэ сойоппун дэнээччи ахсаана 500 киһи кэриҥэ этэ). 1993 с. Бүрээт Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүк Сүбэтэ сойоттору туспа омук быһыытынан билинэр уонна Сорок бөһүөлэккэ кииннээх Сойот омук тыа сүбэтин тэрийэр[1]. 2010 сыллаах биэрэпис көрдөрбүтүнэн сойоттор ахсааннара элбээн 3608 буолут[2].
Сойот тылын алпаабыта[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Сойот тылын алпаабыта, атын Арассыыйа омуктарын суруктарын курдук, нуучча суругар олоҕурар. 2003 сылга тахсыбыт «Сойотско-бурятско-русский словарь» диэн кинигэҕэ туттуллубут алпыыбыт маннык[3]:
| А а | Б б | В в | Г г | Ғ ғ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | I i | Й й | К к | Қ қ | Һ һ |
| Л л | М м | Н н | Ң ң | О о | Ө ө | П п | Р р |
| С с | Т т | У у | Ү ү | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч |
| Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ә ә |
| Ю ю | Я я |
Эбии көр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Языки народов Сибири, находящиеся под угрозой исчезновения. Сойотский язык.
- ↑ 2010 сыллаах биэрэпис түмүгэ
- ↑ Рассадин В.И. Сойотско-бурятско-русский словарь. Улан-Удэ, 2003. 180 с.
Кинигэлэр[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Рассадин В.И. Словарь сойотско-русский. — СПб.: Дрофа, 2006. — 208 с.
- Рассадин В.И. Сойотско-бурятско-русский словарь. — Улан-Удэ, 2003.
- Рассадин В.И. О сойотах и их языке// Мир Центральной Азии: Языки. Фольклор. Литература: Материалы Международной научной конференции. Т. IV. Ч. 1. — Улан-Удэ: БНЦ СО РАН, 2002. — С. 100—105.
- Рассадин В.И. Сойоты и сойотский язык// Одон. — 2001. — № 10-11. — С.20-21.
- Рассадин В.И. Лексика материальной культуры окинских сойотов// Проблемы бурятской диалектологии. — 1996. — С. 58-99.
- Рассадин В.И. Животноводческая лексика в языке окинских бурят и сойотов// Проблемы бурятской диалектологии. — Улан-Удэ: БНЦ СО РАН, 1996. — С. 45-57.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||