Башкортстанда спорт
Башкортстанда спорт - Башкортстан Республикасы[1] яшьләр сәясәте һәм спорт министрлыгы карамагында һәм региональ спорт федерацияләре белән идарә ителә.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Башкортстанда спорт XIX гасырда үсә башлый. 1899 елда Миланда авыр атлетика буенча дөнья чемпионы Уфадан Сергей Елисеев булуы билгеле. Октябрь революциясенә кадәр Уфада теннис, футбол, гимнастика һәм башка спорт төрләре бар иде. 1915 елдан "Лачын" спорт гимнастик җәмгыятенең филиалы эшли иде.
Башкортстанда спортны системалы үстерү совет чорында башлана. Спорт клублары, иҗтимагый оешмалар Башкортстанда 1920 елда бөтен уку хәрби-спорт клублары буларак барлыкка килә. 1922 елның маенда Башкортстан АССРында җиңел атлетика ярышлары узды.
1923 елда Башкорт Үзәк Башкарма комитеты каршында югары физкультура советы төзелә, шул ук елны I Бөтенбашкыр олимпиадасы уткерелә. Олимпиада программасында җиңел атлетика, футбол, баскетбол, теннис, гимнастика, йөзү, велогонкалар һәм татар-башкорт милли уеннары бар иде.
Бөтенбашкырның беренче спартакиадасы 1924 елда Уфада узды. 20 нче елларда спартакиада "Сабантуйдан Спартакиадага, Спартакиададан хезмәт итүчеләрнең баш санын физкультурага җәлеп итүгә" шигаре астында узды һәм республикада массакүләм спортны үстерүдә зур роль уйнады.
1925 елда Башкортстан Республикасында беренче спорт җәмгыяте оештырыла. 30 нчы елларда Башкортстанда "Спартак", "Хезмәт", "Локомотив", "Уңыш", "Елгачы", "Давыл кошы" һ. б. массакүләм профсоюз оешмалары оештырыла башлый. Аларның бурычы булып, физкультура коллективларын физкультура хәрәкәтенең төп звеносы буларак ныгыту, яшьләр арасында тәрбия эшен яхшырту. Сугыштан соң ДСО саны артты, алар үзгәртеп корылды, берләштерелде, ләкин төп бурыч — яшьләрне сәламәт яшәү рәвешенә тарту бурычын үтәделәр.
1928 елның гыйнварында Уфа шәһәрендә беренче тапкыр волейбол һәм өстәл теннисы үткәрелде.
1928 елда БАССР җыелмасы беренче тапкыр РСФСРның милли республикалары спартакиадасында (Казан) катнаша. Сугыштан соңгы елларда республикада югары уку йортлары, техникум, мәктәп укучылары, профсоюзлар, ирекле спорт җәмгыятьләре, физкультура коллективлары, спорт клублар һ. б.ның спартакиадалары үткәрелде.
60-80 елларда "Башкириянең Олимпия өметләре" популярлашып китә. 1956-1991 елларда республика спортчылары даими рәвештә СССР халыклары спартакиадаларында катнашып, югары исемнәр яулый.
1925 елда Уфада "Динамо" ату җәмгыяте оештырыла. Бөек Ватан сугышы вакытында (1943) "Смена" һәм "Хезмәт резервлары" ДСО (хәзер "Башкортстан яшьлеге") төзелде. Сугыштан соң ДСО саны артты: "Фән", "Кызыл Байрак", "Энергия" һ. б. барлыкка килде.
Рус профсоюзлары ДСО Башкортстан физкультура өлкәсен һәм спорт булеге Профсоюзлар советы башкара. "Спартак", "Давыл кошы", "Хезмәт", "Зенит", "Уңыш" һ.б. профсоюзларның Бөтенсоюз ДСО Башкортстан республика советына берләштерелә, ул 1992 елда Башкортстан Республикасы профсоюзларының спорт җәмгыятенә үзгәртелә.
Спортчыларны һәм физкультурачыларны берләштерүче иҗтимагый оешмалар Башкортстанда 20 нче елларда профсоюз оешмасы президенты Бөтенсоюз Советының хәрби-спорт клублары буларак барлыкка килә, Уфаның әйдәп баручы физкультура коллективы Салават Юлаев исемендәге спорт клубы барлыкка килә, "Батыр", "Ак-Идел" (1961 елдан бирле) Гастелло исемендә (1962), "Уфачы"(1963), Салават "Нефтехимик"асы (1967) яңартыла. Уфа техникумнары: физкультура (1964), индустриаль (1965) һәм исәпкә алу механизациясе (1965), автотранспорт (1969) үзләштерелә.
2003 ел Башкортстан Президенты Указы нигезендә республикада "Спорт һәм сәламәт яшәү рәвеше елы" дип игълан ителде.
2011 елда Башкортстан Республикасы яшьләр сәясәте һәм спорт министрлыгының идарә тармагы бүләкләре: "БРның танылган спортчысы", "Иң яхшы тренер", "Иң яхшы судья" һ. б. барлыкка килә.
2014 елда республикада 2014-2018 елларга "Башкортстан Республикасында физикультура һәм спортны үстерү" дәүләт программасы кабул ителде. Программаның максаты-БР халкының физкультура, спорт һәм спорт туризмы белән шөгыльләнүгә кызыксынуын арттыру; белгечләрне әзерләү; физкультура, спорт һәм спорт туризмы өлкәсенең инфраструктурасын һәм матди-техник базасын үстерү. Программада финанслау чыганаклары һәм күләме еллар буенча билгеләнгән.
Спорт корылмалары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Стадионнар һәм башка спорт корылмалары республиканың барлык шәһәрләрендә урнашкан. 2008 елга Башкортстанда 10,3 меңнән артык спорт корылмалары, шул исәптән 132 бассейн, 5 спорт сарае, 42 стадион, 3285 спорт залы, 170 чаңгы базасы һ. б. санап чыгарылды[2].
2007 елдан Башкортстанда Ишембай районында "Юрмат" ФОК, Кармаскалы бистәсендә ФОК файдалануга тапшырылган; Баймак шәһәрендә ФОК; Башкортстан Оборона министрлыгының грек-рим һәм милли көрәш буенча балалар Олимпия резервы спорт мәктәбе СОК; Сибай шәһәрендә "Бөркет" ФОК; Нефтекама шәһәрендә 2500 тамашачы урынына ясалма бозлы ябык шугалак; ясалма бозлы заманча халыкара һәм Бөтенроссия стандартларына җавап бирүче "Уфа-Арена" универсаль спорт аренасы, ясалма бозлы "Акбузат" ипподромы, ясалма футбол кыры һәм җиңел атлетика бассейны булган "Динамо" стадионы; Уфа шәһәренде спорт-демонстрация (уен) комплексы, спорт заллары барлыкка килгән.
СМИ[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Республикада 2002 елдан "Спорт-Эксперт" һәм 2003 елдан "Башкортстанның Спорт тормышы" газеталары басыла. Шулай ук "URALSPORT" (2007 елдан) һәм "Салават Юлаев" (2008 елдан) журналлары чыгарыла.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Котова, Татьяна Павловна. Башкортстанның физик культура һәм спорт тарихы, 60 нчы еллар-90 нчы еллар башыв : диссертация… тарих фәннәре кандидаты : 07.00.02. — Уфа, 1997. — 304 с.
Аминев, Фаниль Габдрафикович. Урал артында физкультура һәм спорт үсеше тарихы 60нчы XX гасыр һәм XXI гасыр башы. : диссертация…тарих фәннәре кандидаты : 07.00.02. — Уфа, 2005. — 208 с. : ил.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Официальный сайт Башкортстан Республикасы Өстәл теннисы федерациясе;
Спорт.// Башкорт энциклопедиясендә мәкалә(үле сылтама)