Кичке-Таң (тыюлык)
| Кичке-Тан | |
 | |
| ХТСБ төркеме — IV (Төрләр белән идарә итү территориясе) | |
| Ил |  Русия |
| Төбәк | Татарстан |
| Иң якын шәһәр | Әгерҗе |
| Мәйдан | 9795,8 га[1] |
| Нигезләү датасы | 16 сентябрь 1997 |
| Сайт | oopt.aari.ru/oopt/кичке-тан/oopt/Кичке-Тан |
 [[commons:Category: Kichke-Tan Zakaznik Викиҗыентыкта|Кичке-Тан]] Викиҗыентыкта | |
Кичке-Таң - Татарстан Республикасы Әгерҗе районында урнашкан һәм Иж елгасының тамагы участогын һәм Түбән Кама сусаклагычының[2] төньяк-көнчыгыш өлешен үз эченә алган региональ әһәмияттәге табигый комплекслы тыюлык [2] .
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тыюлык Татарстан Республикасы Министрлар Кабинеты 1997 елның 16 сентябрендә Иж елгасының табигый системасының махсус экологик кыйммәте белән бәйле 701 нче карары нигезендә төзелгән, анда Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән 25 төр үсемлек һәм хайван үсә һәм яши[3]. .
Тасвирлау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Урнашуы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тыюлык Иж елгасы үзәне участогын, аның түбән агымында Әгерҗе районының Кичкетаң авылыннан көнчыгыштарак, Салауш авылыннан көнбатыштарак һәм Кырынды авылыннан көньякта урнашкан. Территория көньяк-көнбатыш өлешендә чокырлар һәм балкалар белән бүленгән тигезлектән гыйбарәт. Ижа түбән су басу тигезлеге белән күрсәтелә[4]
Туфрак[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тыюлык территориясендә татар ярусының кызыл төстәге ком-балчык катламнары киң таралган, алар карбонат соры токымнары: известьташлар, доломитлар, мергельләр. Иж елгасы үзәнендә һәм аның Варзинка һәм Уса кушылдыклары буенда туфрак ком һәм балчыклы аллювияләрдә барлыкка килә. Туфрак каплавы түбәндәге туфрак төрләре белән аерылып тора: кара төсле сазлыклы балчык, ләмле сазлыклы балчык, торфлы сазлыклы, торфлы, болынлы кара туфраклы авыр күкертле, бөртекле болынлы авыр күкертле, юка катламлы-болынлы авыр күкертле, каты катламлы болынлы, комлы йомшак кәсле ҡом[1].
Үсемлекләр
Тыюлык территориясен болын һәм урманнар, үләнле сазлыклар һәм авыл хуҗалыгы җирләре били. Тыюлыкның үсемлекләр дөньясы шактый төрле.
Тыюлык территориясе геоботаник яктан фрагментлар рәвешендә сакланган су асты урманнары зонасында урнашкан. Территориянең үзенчәлеге булып Урал алды тибындагы Үзән урманнары тора. Агач төрләре чыршы, юкә, шулай ук пихта, имән, карама, аспен, усак белән күрсәтелә. Куакларда шомырт һәм марҗа алкасы өстенлек итә. Жир каплавы немораль һәм бореаль үлән үсемлекләреннән тора. Күпчелек наратларның чыгышы ясалма булса да, комлыкларның чыгышларына нарат туры килә. 1970 елларда киселгән мәйданда барлыкка килгән су басу террасларының ́ күп өлешен ике төрле үсемлекләр җәмгыяте били[1]. .
Монда Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән 10 төрдән артык үсемлек үсә: ала бармак төпчек, клобук кебек неоттианта, кувшинка, озын марҗа алкасы һ.б.[1]
Хайваннар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кошлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тыюлык территориясендә 99 төр кошлар теркәлгән. Иң күп гади сарык, камыш солы кошы, камыш бурсык, кара карга, сазлык кошы, сары сиртмәкойрык, гади саескан, саескан, бакча славкасы, кыр үрдәге, гади солы чыпчыгы, чибис, зяблик, соры ала карга, урман аты кошлары. Көз миграциясе чорында урманнарында, 56 төр теркәлгән, алар арасында зяблик, гади солы кошы, московка, весничка, сары баш тартмасы бар. Иж үзәнлегенең икенче өстендәге су басу террасы һәм болынлы яшәеш агроландшафтында 55 төр теркәлгән: гади солы кошы, бекас, сабан тургае, ак сиртмәкойрык. Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән 12 төрдән артык төр билгеләп үтелгән: ышылдак аккош, кыза, елга каракошы, кулик-саескан, соры торна, нарат кошы, эрбетче, кыйгыр, зур ала тукран, акчарлак һ.б[1]
Иж елгасы үзәнлегендә орнитофауна барлык экологик төркемнәр белән күрсәтелә: су кошлары, ярым су, урман куаклары, ачык мәйдан кошлары, бу рельефның катлаулы булуы, үсемлекләр катламының мозаиклыгы, су һәм сазлана торган участокларның булуы белән аңлатыла[1].
Имезүчеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Аучылык-промысел хайваннарыннан кыргый кабан, төлке, бурсык, куян, ак куян, урман көзәннәре, америка чәшкесе, ондатра, һәм елга кондызы теркәлгән
Кечкенә имезүчеләр арасында, җирән җир тишкеч һәм агач тычканнары иң күп, сары төсле тычкан бераз сирәк очрый, һәм кайбер елларда гади бурозубка күп була.
Умырткасызлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Туфрак умырткасыз мезофауналар яңгыр суалчаннары, күп аяклылар, кивесяклар һәм бөҗәкләр белән тәкъдим ителгән, алар арасында аларның личинкалары аеруча күп.
Саклау[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Тыюлык администрациясенең төп бурычларына табигать комплексларын һәм аларның компонентларын, биологик төрлелекне, Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән хайваннар һәм үсемлекләр үсү урыннарын саклау һәм торгызу, тыюлык территориясендә рекреацион эшчәнлекне җайга салу, экологик агарту эшчәнлеген оештыру һәм гамәлгә ашыру, экологик туризмны оештыру һәм гамәлгә ашыру керә[1].
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Сводный список особо охраняемых природных территорий Российской Федерации : Ч. 2 : Приволжский федеральный округ, Уральский федеральный округ, Сибирский федеральный округ, Дальневосточный федеральный округ. / Н. А. Потапова и др.. — Москва: ВНИИприроды [и др.], 2006. — 363 с. — ISBN 5-7640-0031-9.
- Постановление Кабинета Министров Республики Татарстан от 16 сентября 1997 г. N 701 "Об объявлении природной системы устьевого участка реки Иж в Агрызском районе государственным природным комплексным заказником "Кичке-Тан"".
