Никольский соборы (Казан)

Никольский соборы
	Православный собор
	Никольский соборы; рус. Никольский собор
Урын	Казан, Бауман Урамы, 5
Координатлар	55°47′38″ т. к. 49°06′32″ кч. о.HGЯO
Дин	православие
Епархия	Казан һәм Татарстан
Нигезләү датасы	XVII гасыр ахыры
	Төп даталар:; XVII гасыр — Николо-Низской чиркәвенең таш бинасын төзү; 1696 яки 1703 — Таш Покрау чиркәвен төзү; 1720— 1730 — Кыңгырау төзү; 1885 — Николо-Низск чиркәвенең яңа бинасын төзү; 1892 — Покрау чиркәвен реконструкцияләү; 1930 — Гыйбадәтханәләрне ябу; 1946 — Кафедраль собор статусын алу;
	Биналар:; Николо-Низский чиркәве; Покров чиркәве; Кыңгырау; Причта йорты; Часовня
Халәт	гамәлдә
Сайт	nks-km.ru
	[[:commons:Category: St. Nicholas Cathedral (Kazan) Викиҗыентыкта\|Никольский соборы]] Викиҗыентыкта

Никольский соборы (Казан) — Казан шәһәренең Вахитов районындагы Бауман урамында урнашкан Рус православ чиркәвенең Казан һәм Татарстан епархиясенең храм комплексы. 1946 елдан кафедраль собор буларак эшли^[1].

Никольский чиркәв ансамбле мәдәни архитектура һәйкәле һәм шәһәрнең истәлекле урыны булып тора.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Казан һәм Казан өязенең язма китабыннан күренгәнчә, 1565 елда Никольский соборы урынында Изге Николай Чудотворцның «Никола Боровский чиркәве» дип аталган агач чиркәү эшләгән^[2].

Соңрак, XVII гасыр ахырында, агач чиркәү урынына бер башлы таш чиркәү төзелә.

Шул ук вакытта җәйге Покрау чиркәве — таш алты баганалы өчапсидлы гыйбадәтханә дә төзелгән. Аның барлыкка килүе турында мәгълүматлар каршылыклы: антиминста (1696 ел) һәм клир ведомостьларында (1703 ел) күрсәтелгән даталар инде булган гыйбадәтханәне яңартуга да, аның төзелгән вакытына да карый алалар^[3].

1720—1730 елларда Покрау чиркәве янында бишяруслы кыңгырау чыңы төзелә^[3].

1834—1871 елларда Николо-Низский чиркәве мәхәлләсендә чиркәү руханиының улы, 1834 елда Казан руханилар семинариясен тәмамлаган Михаил Павлович Полетаев (1814—1871) хезмәт иткән. Шул вакытта, 1857—1862 елларда, ике катлы причта йорты төзелә.^[3]

Гыйбадәтханәне төзү һәм үзгәртеп кору мәхәллә кешеләре акчасына башкарылган, ә Николо-Низский приходы Казанда иң аз кеше йөри торганнарның берсе булган, мәхәллә кешеләренең төп өлешен ярлы кешеләр тәшкил иткән^[3]. 1871—1903 елларда биредә хезмәт иткән Казан руханиы Николай Максимович Варушкин (1831—1903) инициативасы белән иске гыйбадәтханәне яңарту өчен акча биргән хәйриячеләр табылган^[3]. Николо-Низский чиркәвенең яңа бинасын төзү өчен төп средстволарны сәүдәгәрләр Павел Васильевич Щетинкин, Василий Иванович Заусайлов, Александр Никифорович Свешников һәм Григорий Николаевич Горинов (аларның исемнәре гыйбадәтханә диварында мемориаль тактада мәңгеләштерелгән) төзелеш комитеты әгъзалары биргән. Г. Н. Горинов кына бу чиркәүнең старостасы була, калган иганәчеләр башка мәхәлләләрдә яшәгән^[1].

1883 елда иске Николо-Низский чиркәве сүтелә һәм ике елдан соң, 1885 елда, яңа бина төзелә^[3].

1892 елда салкын Покрау чиркәве яңартыла. Шул ук вакытта, өлешчә үзгәртеп корганнан соң, ул биш башлы була^[3].

1930 елда, дингә каршы дәүләт сәясәте аркасында, Николо-Низский чиркәве ябыла.

Гермоген (Кожина) архиепискобы вакытында, 1946 елның октябрендә, Казанда икенче православие дини общинасын теркиләр, аңа Николо-Низский һәм Покрау чиркәүләрен тапшыралар. Ул Никольск кафедраль собор статусын ала. Иртәңге литургияләр ясау өчен соборның пристав престолы 40 севастия җәзаланучылары хөрмәтенә изгеләндерелгән^[1].

Архитектура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Никольск кафедраль чиркәве — Николо-Низский һәм Покрау чиркәүләреннән, аерым торучы кыңгырау һәм часовнялардан, шулай ук кайбер чиркәү-административ биналардан торган архитектура-административ храм комплексы булып тора^[1].

Николо-Низский чиркәве[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чиркәүне Казанның башка Изге Николай Чудотворц храмнарыннан (мәсәлән, Николай Тульский, Николай Вешняковский, Николай Ляпуновский, Николай Ратный чиркәүләреннән) аеру өчен гади генә Николо-Низский дип атаганнар. Аларның кайберләре аннан берничә дистә метр ераклыкта урнашкан, ә Никола Гостин чиркәвенә караганда, ул рельеф буенча түбәнрәк булган, шуңа «Низск» дип аталган^[4]. Чиркәүгә һәйкәл статусы бирү турындагы законда теркәлгән «Николо-Нисск чиркәве» дигән билгеләмә дә еш кына кулланылган.

Николо-Низский чиркәве (Изге Николай Чудотворц исемендәге чиркәү) кирпеч, штукатурланган бина, эклектик стильдәге декоратив бизәлешле фасадлары белән XIX гасыр азагы архитектурасының характерлы үрнәге булып тора.

Причт йорты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Причт йорты — XIX гасыр уртасында Николо-Низский чиркәве белән янәшәдә төзелгән, фронтонлы ике катлы классик бина.

Покрау чиркәве[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Покрау чиркәве (Покров Изге Богородица чиркәве) XVII гасыр азагы — XVIII гасыр башы рус барокко архитектура һәйкәле булып тора.

Чиркәү манарасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

XVIII гасыр башында төзелгән чиркәү манарасы гыйбадәтханә комплексының биек доминанты, рус бароккосы архитектура һәйкәле булып тора.

Гармонияле, бай декор белән эшкәртелгән диварлы бишъяруслы корылма, кара-яшел төстәге тәңкәле керамик плитка белән капланган сигезгранлы барабан белән тәмамлана. Бу шәһәрдә сакланган бердәнбер тәңкәле керамика нөсхәсе, шул керамика XVIII гасырда Казанда түбәләрне һәм чиркәү башлыкларын каплау өчен киң кулланылган^[4]^[5].

Күләм буенча өскә таба кечерәеп баручы чиркәү манарасының сигез кыры сырланып ясалган детальләр һәм кирпечтән ясалган ярымколонналар белән бизәлгән. Аркалы уемнар наличниклар белән капланган. Барокко өчен хас купшы балясин поясы өченче һәм кыңгырау асты ярусларын каплый^[4]^[5].

Шулай ук карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Покрау чиркәве (Казан) — Казан шәһәрендәге Рус Православ староверлар чиркәвенең кафедраль соборы.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Никольский кафедральный собор // Сайт Казанской епархии «Православие в Татарстане».
↑ См.: Писцовые и переписные книги // РДБАА. 1209 ф. 1 тасв. 152 эш. 1 кгз.; Список с писцовых книг по городу Казани с уездом, 1566—1568 гг. / Составлен профессором Московской духовной семинарии К. И. Невоструевым в 1852 году. — Казань: Тип. Казанского ун-та, 1877; Материалы по истории Татарской АССР. Писцовые книги города Казани. 1565-68 гг. и 1646 г. — Л., 1932. — С. 1-71; Ермолаев И. П. Казань по писцовой книге 1565—1568 годов // Страницы истории Казани. — Казань, 1981. — С. 3-15.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 См.: Афонина Е. В., Долгов Е. Б., Липаков Е. В., Середа Г. И., Якимов И. В. Республика Татарстан: Православные памятники (середина XVI — начало XX веков) / Отв. ред. д.и.н., проф. Ю. И. Смыков. — Казань: Издательство «Фест», 1998. — 304 с. — ISBN 5-900866-06-8
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Остроумов В. П. Комплекс храмовый… // Казань в памятниках истории и культуры / Под ред. С. С. Айдарова, А. Х. Халикова, М. Х. Хасанова, И. Н. Алеева. — Казань: Татарское книжное издательство, 1982. — С. 179—180.
↑ ^5,0 ^5,1 Храмовый комплекс 18-19 веков(үле сылтама) // Сайт Министерства культуры Республики Татарстан на Портале правительства Татарстана.

Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Вдовиченко М. В. Архитектура больших соборов XVII века. — М: ИНДРИК, 2009. — С. 326—329. — 400 с.
Дульский П. М. Памятники Казанской старины. — Казань, 1914. — С. 97.
Дульский П. М. Казань XVI—XVIII столетий. — Казань, 1943. — С. 12.
Заринский П. Очерки древней Казани, преимущественно XVI века. — Казань, 1877. — С. 121.
Остроумов В. П. Казань. Очерки по архитектуре и планировке города. — Казань: Изд-во Казанского ун-та, 1978.
Рычков П. Опыт Казанской истории древних и средних времён. — СПб., 1767. — С. 177.

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Соборның рәсми сайты

[eparh2-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Никольский кафедральный собор // Сайт Казанской епархии «Православие в Татарстане».

[pistsov2-2] См.: Писцовые и переписные книги // РДБАА. 1209 ф. 1 тасв. 152 эш. 1 кгз.; Список с писцовых книг по городу Казани с уездом, 1566—1568 гг. / Составлен профессором Московской духовной семинарии К. И. Невоструевым в 1852 году. — Казань: Тип. Казанского ун-та, 1877; Материалы по истории Татарской АССР. Писцовые книги города Казани. 1565-68 гг. и 1646 г. — Л., 1932. — С. 1-71; Ермолаев И. П. Казань по писцовой книге 1565—1568 годов // Страницы истории Казани. — Казань, 1981. — С. 3-15.

[rtpp19983-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 См.: Афонина Е. В., Долгов Е. Б., Липаков Е. В., Середа Г. И., Якимов И. В. Республика Татарстан: Православные памятники (середина XVI — начало XX веков) / Отв. ред. д.и.н., проф. Ю. И. Смыков. — Казань: Издательство «Фест», 1998. — 304 с. — ISBN 5-900866-06-8

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Остроумов В. П. Комплекс храмовый… // Казань в памятниках истории и культуры / Под ред. С. С. Айдарова, А. Х. Халикова, М. Х. Хасанова, И. Н. Алеева. — Казань: Татарское книжное издательство, 1982. — С. 179—180.

[mincult2-5] 5,0 ^5,1 Храмовый комплекс 18-19 веков(үле сылтама) // Сайт Министерства культуры Республики Татарстан на Портале правительства Татарстана.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]