Раил Вәлитов
| Раил Вәлитов | |
|---|---|
| Туган | 18 гыйнвар 1940 Бохара, Үзбәкстан ССР, СССР |
| Үлгән | 18 март 2023 |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | Уфа дәүләт нефть-техника университеты |
| Һөнәре | галим |
| Гыйльми дәрәҗә: | техник фәннәр докторы[d] |
| Гыйльми исем: | профессор |
Раил Вәлитов (18 гыйнвар 1940 ел — 18 март 2023 ел) — галим-химик-технолог, югары мәктәп эшлеклесе. Башкортстан Республикасы Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы (1991), техник фәннәре докторы (1973), профессор (1976). Башкорт АССРның атказанган фән эшлеклесе (1984) һәм атказанган уйлап табучысы (1981). «Хөрмәт Билгесе» ордены кавалеры (1985).
Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Раил Бәкер улы Вәлитов[1] 1940 елның 18 гыйнварында Үзбәк ССР-ның Бохара шәһәрендә туган.
1963 елда Уфа нефть институтын тәмамлый
Эш урыннары: Стәрлетамак синтетик каучук заводы (1963-1968), Стәрлетамак химзаводы (1968-1973);
Уфа нефть институты «Органик химия» кафедрасы мөдире (1973-1981);
фәнни эшләр буенча директор урынбасары (1981-1992),
директоры (1992-2005),
2005 елдан алып гербицидлар һәм үсемлекләр үсешен көйләгечләр Бөтенсоюз фәнни-тикшеренү технология һәм проект институты баш гыйльми хезмәткәре (1993 елдан алып Башкортстан Фәннәр академиясенең «Гербицидлар һәм үсемлекләрнең үсүен көйләгечләр фәнни‑тикшеренү технология институты» дәүләт учреждениесе).
1983 елда «Закономерности размещения, условия формирования и прогноз сероводородсодержащих газов и нефтей на территории СССР» темасына докторлык диссертациясе яклый.
Вәлитовның фәнни эшләре юнәлешләре: углеводородларның, нефть фракцияләренең термокаталитик әверелешләре; олефин углеводородлар һәм нефть продуктлары алу технологияләрен булдыру; биологик актив матдәләрне синтезлау һәм халык хуҗалыгында куллану; нефть химиясе синтезында «фазаара катализ»; нефтехимиягә ультразвук җәлеп итү. Аның тарафыннан 2,4-дихлорфеноксиуксус кислотасы моноэтаноламин тозы алу ысулы эшләнә, ул югары сыйфатлы һәм чыгу мөмкинлеге югары азык-төлек алырга мөмкинлек бирә. 4-хлорфеноксиуксус һәм 2,4-дихлорфеноксиуксус кислотасы — гербицидлар, үсемлекләрнең үсешен көйләгечләр алу ысулын эшли.
Вәлитовның укучылары арасында — 4 фән докторы һәм 40-тан артык фән кандидаты.
Хезмәтләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Вәлитов Раил Бәкер улы — 500-ләп фәнни эшнең, шул исәптән 260 авторлык таныклыгы һәм патент авторы.
- Производство ароматических галоидопроизводных. Уфа, 1981.
- Регуляторы роста растений. Уфа: Реактив, 2000 (автордаш).
- Использование аппаратов гидроакустического воздействия в гетерофазных процессах. М.: Химия, 2004 (автордаш).
Мактаулы исемнәре һәм башка бүләкләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Башкорт АССР-ның атказанган фән эшлеклесе (Бер мең тугыз йөз сиксән дүрт)
- Башкорт АССР-ның атказанган уйлап табучысы (Бер мең тугыз йөз сиксән бер).
- «Хөрмәт Билгесе» ордены (Бер мең тугыз йөз сиксән биш).
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Академия Наук Республики Башкортостан - Валитов Раиль Бакирович. әлеге чыганактан 2013-02-13 архивланды. 2013-02-15 тикшерелгән.
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Кто есть кто в Республике Башкортостан. Уфа: Башкортостан, 1995
- Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998—703 с., илл
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Вәлитов Раил Бәкер улы // Башкорт энциклопедиясе. — Уфа: «Башкорт энциклопедиясе» гыйльми-нәшрият комплексы, 2015-2020. — ISBN 978-5-88185-143-9.(Тикшерелгән 14 гыйнвар 2021)
- Энциклопедия Урала. Вәлитовалар 2022 елның 1 апрель көнендә архивланган.