Норбу, Тамара Чаш-ооловна

Тамара Чаш-ооловна Норбу

Норбу Тамара Чаш-ооловна (1921 чылдың март 18, Эйлиг-Хем суур, Улуг-Хем кожуун, Урянхай край – 2015 чылдың апрель 29, Кызыл, Тыва Республика) – билдингир тыва политик, хөй-ниити ажылдакчызы, Тываның Профэвилелдер баштыңчызы (1959-1982), Тываның Дээди Чөвүлелиниң баштайгы даргазы, Тываның республика чергелиг чурт шинчилел музейиниң директору (1985-1989). "Күш-ажылдың Кызыл Тук" ордениниң кавалери.

Намдары

Тамара Чаш-ооловна Норбу 1921 чылдың март 18-те Тыва Арат Республиканың Улуг-Хем кожуунунуң Эйлиг-Хем деп черинге төрүттүнген. Төрүттүнүп келирге, аңаа Мөңге-Назын деп ат берген турган, ынчалза-даа 4 харлыында аарып туруп бээрге, хам кижиге көргүзерге, адын солааш, өске улуска азыралга ериптер болза эки-дир деп сүмелээн. Ынчан ол Тамара апарып, төрелдериниң өг-бүлезинге кижизиттинген.

12 харлыында Шагонарже өөредип чорудупкан, ону тергиин доозарга, баштайгы тыва херээженнерниң аразынга Горно-Алтайскиниң (ынчан Ойрат-Тура) көдээ ажыл-агый техникумунга тускай ортумак билигни мал эмчизи деп мергежилге чедип алган. Аңаа өөренип тура, келир үеде өөнүң ээзи болур Кыргыс Аракчаа-биле найыралдажып алган.

Ажыл-ижи

Олар 1939 чылда өөредилгезин дооскаш келгеш, 8 чыл дургузунда Таңды, Чаа-Хөл, Тес-ем кожууннарга мал эмчизи кылдыр ажылдааннар. 1947 чылда Кыргыс Аракчаа Тере-Хөл райкүүскомунуң даргазынга соңгуткан, а Тамара Чаш-ооловна 1948 чылдан тура ол кожууннуң херээженнер шимчээшкинин баштаан. Ынчан аныяк башкарыкчыларны Салчак Калбак-Хөрекович Тока эскерип каан.

1949 чылда оларны Кызылче кыйгырткан. Аңаа келгеш, Тамара Чаш-ооловна СЭКП-тиң Тыва обкомунуң херээженнер-биле ажылдаар килдизиниң эргелекчизи кылдыр томуйлаттынган. Сөөлзүреди "Шын" солуннуң редакциязынга ажылдаан.

1956 чылда партия ажылдакчызы кижи ол үеде ыяап дээди партия эртемниг болур ужурлуг боорга, Тамара Норбуну Красноярскиде партияның дээди школазынче өөредип чорудупкан.

1959 чылда ону Тыва аблазының Профэвилелдер Чөвүлелиниң даргазы кылдыр томуйлаан, аңаа ол 23 чыл иштинде ажылдаан. Ажыл-чорудулгазының аайы-биле үш профилакторийниң, он ийи пионер лагериниң, "Мөңгүлек" турисчи комплекстиң болгаш өске-даа профэвилел объектилериниң тудуун хайгаарап турган. Тамара Чаш-ооловна "Тыва даг дүгү", "Тыва кобальт" комбинаттарын тудар талазы-биле респблика штавының кежигүнү база турган.

Хөй-ниити ажылы

Т.Ч. Норбу хөй-ниити ажылын база кагбаан.

1961 чылдан 1967 чылга чедир Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Даргазынга, а 1960 чылдан 1982 чылга чедир – СЭКП Тыва обкомунуң бюро кежигүнүнге соңгудуп келген. Он чыл дургузунда ол республиканың херээженнер чөвүлелиниң ажылын удурткан. Назыны улгадып, эвилел чергелиг пенсионер апаргаш, ол Тураскаалдар камгалаарының тыва ниитилелиниң харыысалгалыг секретары кылдыр ажылдап чораан.

Республиканың Алдан-Маадыр аттыг чурт-шинчилел музейиниң директору бооп улаштыр ажылдаан. Аңаа ажылдап турар үезинде Национал музейниң чаа оран-савазын тудар бодалды кииргеш, проектизин идепкейлиг киржип тургузуп кылдырган.

Шаңналдары, алдар ады

• "Күш-ажылдың Кызыл Тук" ордениниң кавалери

• "Хүндүткел демдээ" ордениниң кавалери

• "Тайбың болгаш найыралдың" ордениниң кавалери.

Дөс

Тамара Чаш-ооловна Норбу // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Кызыл, 2004. А. 103.

Даржай, Ш. Чонунга бараалгал : [Тываның алдырлыг херээженнериниң бирээзи Т.Ч. Норбунуң дугайында]. Кызыл, 2002.

Самдан, А. Норбу Тамара Чаш-ооловна: Построить дом легче, чем перестроить сознание // Созидатели Советской Тувы. Чтобы помнили... Абакан, 2017.

Серен, А. С. Легендарная женщина Тувы // Культура. Искусство Тувы. Кызыл, 2011. А. 52-53.

Шөлүглер

1. Мөңге-Назын — Норбу — Тамара

2. Норбу Тамара. Знаменитому профбоссу сегодня 85 лет

3. Сегодня чествуют легендарную Тамару Норбу

4. Ушла из жизни Тамара Чаш-ооловна Норбу

5. УШЛА ИЗ ЖИЗНИ ПОЧЁТНЫЙ ГРАЖДАНИН КЫЗЫЛА ТАМАРА ЧАШ-ООЛОВНА НОРБУ