VI Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, czerwiec 2004

Zespół budynków i urządzeń technicznych wodociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stronie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewielką działkę po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie południowej. W części północnej, ogrodzonej ceglanym murem, znajdują się obiekty technologiczne (hala maszyn parowych, kotłownia, laboratorium) oraz budynek mieszkalny z ogródkami przydomowymi i portiernia. Jest to najstarsza część zespołu, zbudowana w latach 1898-1900. Po drugiej stronie ulicy, na rozległym terenie nad Wisłą, odbywa się pobieranie wody i wstępne procesy jej oczyszczania. Służy temu szereg studzien, zbiorników, osadników i filtrów. Oprócz nich zlokalizowane są tutaj budynki warsztatów i filtrów pośpiesznych, pompownia, magazyn paliw oraz tunel przebiegający pod korytem Wisły. Historia powstania wodociągów miejskich dla Krakowa sięga lat 60. XIX w., kiedy podjęto pierwsze próby sprowadzenia zdrowej wody dla miasta. Dopiero jednak w 1894 r. zdecydowano o wykonaniu otworów wiertniczych na Bielanach i usytuowaniu tam ujęcia wody. Nadzór nad pracami powierzono inż. Romanowi Ingardenowi, który wykonał projekt wodociągu i został kierownikiem Miejskiego Biura Wodociągowego. W 1898 r. przystąpiono do budowy i w ciągu dwóch lat wzniesiono niezbędne obiekty. Uroczyste otwarcie wodociągu, noszącego wówczas imię cesarza Franciszka Józefa, nastąpiło w lutym 1901 r. Wodociąg bielański zaprojektowano tak, aby pokryć zapotrzebowanie na wodę dla Krakowa na co najmniej trzydzieści lat. Wkrótce po jego uruchomieniu zabrakło wody w studni pobliskiego klasztoru oo. kamedułów, więc doprowadzono tam wodociąg. Między 1908 a 1914 r. zbudowano dziesięć kolejnych studni oraz przejście tunelowe pod Wisłą na jej lewy brzeg. W okresie międzywojennym m.in. wymieniono w kotłowni urządzenia na nowocześniejsze, wyregulowano koryto Wisły, a także wybudowano nowy osadnik i stację chlorowania wody. W latach 1950-1955 wskutek szybkiego rozwoju miasta, a przede wszystkim budowy Nowej Huty, pogorszyła się jakość wody i zaczęło jej brakować. Rozbudowano więc sieć wodociągową, wybudowano nowy zbiornik pod kopcem na Zwierzyńcu i zamontowano urządzenia do ozonowania wody. Dzięki temu ponadstuletni i mający walory zabytkowe zakład wodociągów na Bielanach pozostaje wciąż sprawnie działającym obiektem.

---

Waterworks at Bielany in Kraków

The compound of buildings and technical infrastructure of the Bielany Municipal Waterworks is located at the foot of Srebrna Góra, east of the Camadolese Church and Monastery. It occupies a small plot north of Księcia Józefa Road and a vast area along the Vistula river to the south. The north part of the compound, surrounded by a brick wall, houses technical buildings (including a steam machinery hall, a boiler room, and a laboratory), a residential annex with small gardens and the reception building. This is the oldest part of the waterworks, constructed in 1898-1900. Across the road in the extensive area by the river, water collection and primary purification takes place. These processes are served by a number of wells, containers, settling ponds and filter beds. In addition to these, there are workshops and rapid filter beds, a pump room, a fuel store, and a tunnel under the Wisła riverbed. The history of the municipal waterworks goes back to the 1860s when the first attempts were made to deliver healthy, fresh water to the citizens. However, it wasn’t until 1894 that the decision was made to drill in the area of Bielany, and to situate the water intake precisely there. The works were directed by the engineer Roman Ingarden, who designed the waterworks and became the Head of the Municipal Waterworks Company. Construction started in 1898 and the essential infrastructure was ready two years later. The grand opening of the waterworks, named after Emperor Franz Joseph, was celebrated in February 1901. Bielany Waterworks were designed to provide Kraków with water for at least 30 years. Soon after its opening, the well of the Camadolese monastery nearby ran dry, and therefore pipes were laid to serve the monks. A further 10 wells, as well as the tunnel under the Vistula, were built between 1908 and 1914. Between the world wars, the machines in the boiler room were upgraded, the Vistula riverbed regulated, and new settling and chlorine purification tanks built. In 1950-1955, due to the fast growth of the city in general and the construction of Nowa Huta in particular, the quality of the water supply deteriorated, and the citizens of Kraków began suffering from water shortages. The water supply network was extended, a new water reservoir was built in Zwierzyniec, and facilities for ozone saturation were installed. Thanks to these improvements, the historic waterworks at Bielany remain functional and efficient over one hundred years after their establishment.