Список останков неандертальцев

Материал из Википедии — свободной энциклопедии
Перейти к навигации Перейти к поиску

Это список останков неандертальцев.

Некоторые неандертальцы Европы[править | править код]

В Европе были найдены останки более 300 неандертальцев. Это список наиболее примечательных из них.

Имя Возраст (тыс. лет) Объем черепа (см3) Год обнаруженния Страна Обнаружил Текущее расположение
Саккопасторе 1 250 1200[1] 1929 год Италия Музея антропологии имени Джузеппе Серджи, Рим
Саккопасторе 2 250 1300[2] 1935 год Италия Альберто Блан и Анри Брёйль Музея антропологии имени Джузеппе Серджи, Рим
Апидима 2 170[3] 1290 1978 Греция Теодор Пициос
Человек из Альтамуры 170 1190[4] 1993 год Италия
Эрингсдорф 150-120 1450[5] 1908-1925 гг. Германия Археологический ландшафтный музей Тюрингена
Крейн 100-40 (неполный череп) 2001 г. Нидерланды Люк Антонис Музей древностей, Лейден
Ля Феррасси 1 70-50 1641[5] 1909 год Франция Луи Капитан и Дени Пейрони Музей человека, Париж
Ла-Шапель-о-Сен 1 60 1600[5] 1908 год Франция Л. Бардон, А. Буиссони и Ж. Буиссони
Гибралтар 1 40 1200[5] 1848 г. Гибралтар Эдмунд Флинт Музей естественной истории, Лондон
Неандерталь 1 40 1452[5] 1856 г. Германия Кляйне Фельдхофер Гротте Рейнский региональный музей, Бонн
Энгис 2 Не определён ? (ребенок) 1829 г. Бельгия Филипп-Шарль Шмерлинг Льежский университет
Гибралтар 2 Не определён ? (ребенок) 1926 год Гибралтар Дороти Гаррод Музей естественной истории, Лондон

Неандертальцы Юго-Западной Азии[править | править код]

Это практически полный список неандертальцев Юго-Западной Азии по состоянию на 2017 год.

Список неандертальцев Юго-Западной Азии
Страна Расположение Основные находки неандертальцев НКО Возраст (тыс. лет) Первичное описание Примечания
Турция Караин Четыре зуба 1 Не определён Сенюрек (1949)[6][7]

Ялчинкая (1988)[7][8]

Ливан Ксар Акил K2: зубы и часть верхней челюсти 1 Не определён Юинг (1963)[9] Юинг потерял этот образец при передаче материалов Ксара Акила из Бостонского колледжа в Университет Фордхэма[10]
Ливан Эль Маслух Второй верхний моляр[11] (1) Не определён ? Принадлежность к неандертальцам является стратиграфической, а не морфологической[12]
Израиль Кебара КМХ1: 7-9 мес. старый частичный скель.

KMH2: посткраниальный взрослый ♂

KMH3: молочный зуб (m1-r)[13]

KMH4: 9 молочных зубов, зачаток 1 постоянного зуба (i1-r, i1-l, m1-r, i2-r, нижние c-r и c-l, m1-r, m1-l, m2-r, M1)[13]

KMH5: часть хряща детской нижней челюсти, без зубов[13]

KMH6: правая часть верхней челюсти с зубами M1 и M2[13]

KMH7: молочный зуб (m?-r)[13]

KMH8: молочный зуб (m2-l)[13]

KMH9: кость стопы (4-я правая плюсна)[13]

KMH10: кость стопы (ногтевая фаланга большого пальца стопы)[13]

KMH11: часть правой ключицы[13]

KMH12: молочный зуб (m?-r)[13]

KMH13: зачаток молочного зуба (m1-l)[13]

KMH14: зуб (M2-l)[13]

KMH15: молочный зуб (m1-r)[13]

KMH16: молочный зуб (left i1)[13]

KMH17: часть ключицы[13]

(KMH18: часть нижней челюсти с зубом [M2-r])[13]

(KMH19: раздробленная зубная эмаль [M?-r])[13]

(KMH20: часть теменной кости)[13]

(KMH21: зачаток зуба [M1-l])[13]

(KMH22: молочный зуб [верхний c-l])[13]

(KMH23: молочный зуб [i2-r])[13]

KMH24: зуб (M3-l)[13]

(KMH25: зачатки 3х молочных зубов [верхние c-l, m1, m2])[13]

(KMH26: зачаток зуба [i2-r])[13]

KMH27: зуб (I2)[14]

KMH28: зуб (I2)[14]

(KMH29: молочный зуб [i2-l])[13]

KMH30: молочный зуб (m1)[13]

(KMH31: зуб [нижний c])[14]

21 + (10) 64-59[15][16] KMH1: Смит и др. (1977)[17]

KMH2: Аренсбург и др. (1985)[18]

KMH5-17, 24-31: Тилье и др. (2003)[13]

Принадлежность к неандертальцам неясна в KMH18-23, 25, 29 и 31[13][14]
Палестина Шукба S-D1: части зубов и черепа[11] 1 Не определён Кейт (1931)[19]
Палестина Табун T C1: почти взрослая особь ♀

T C2: нижняя челюсть с зубами без I1 (♂)

T E1: средняя часть правой бедренной кости (♂?)

T E2: зуб (M1 или M2, ♀?)

T C3: средняя часть правой бедренной кости (♀)

T C4: часть правой лучевой кости (♀)

T C5: правая крючковидная кость

T C6: правая гороховидная кость

T C7: ногтевая фаланга большого пальца

T B1: верхняя челюсть ребёнка 10-11 лет (♂?) с I2-r, M2-r

T BC2: четыре зуба (I2-l, M1-l, P3-r, M1-r)

T B3: один зуб (I2-r)

T B4: четыре зуба (I1-l, I2-l, M1-l, M3-r)

T B5: два зуба (M2-l, M2-r)

T BC6: два зуба (I1-l, M2-l)

15 ≈170-90[20][21][20] Маккаун (1936)

Маккаун и Кейт (1939)

T C1: принадлежность к неандертальцам не является общепринятой[22]

По состоянию на 1975 год местонахождение T BC2, B3 и BC6 неизвестно

Израиль Эйн Кашиш (EQH-2: третий моляр)

EQH-3: нижние конечности

1 + (1)[23] 70-60[23] Бин и др. (2017)[23] Эти останки, обнаруженные в 2013 году, были первыми останками неандертальцев в Юго-Западной Азии, найденными вне пещеры[23]

EQH-2: 70 % вероятность принадлежности к неандертальцам[23]

Израиль Шовах (Зуб, М(3)-l[24] или М?-r[25]) (1) Не определён С. Бинфорд (1966)[25]


Тринкаус (1987)[24]

«[A] Хотя в пределах вариаций архаичного и современного человека, эта сложная окклюзионная морфология может предполагать, что она, скорее всего, произошла от неандертальца, чем от раннего современного человека». (Тринкаус 1987)[24]
Израиль Амуд A1: полный скелет взрослого человека ♂

A2: часть верхней челюсти

A7: частичный скелет 10-месячного ребёнка

3[26] 61-53[26] A1: Сузуки и др. (1970)[27]

A7: Рак и др. (1994)[28]

Сирия Дедерие D1: полный скелет 19-30-месячного ребёнка

D2: полный скелет 21-30-месячного ребёнка

17 Не определён D1: Акадзава и др. (1993)[29]

D2: Акадзава и др. (1999)[30]

Ирак Шанидар S1: частичный скелет ♂

S2: раздробленный скелет ♂

S3: скелет без черепа ♂

S4: частичный скелет (♂)

S5: частичный скелет (♂)

S6: частичный скелет (♀)

S7: раздробленный скелет ребёнка 6-9-месяцев

S8: части скелета (♀)

S9: позвонки ребёнка 6-12 месяцев

S10: скелет ребёнка 17-25 месяцев

S11: останки взрослого неандертальца

S12: останки взрослого неандертальца

SZ: череп, верхняя часть грудной клетки, обе руки

13 S2, S4: > 100

S1, S3, S5-S10: 60

SZ: 70[31]

S1: Стюарт (1959)[32]

S2: Стюарт (1961)[33]

S3: Солецки (1960)[34]

S4, S6, S8: Стюарт (1963)[35]

S5: Тринкаус (1977)[36]; Померой и др. (2017)[37]

S7: Сеньюрек (1957)[38][39]

S9: ?

S10: Каугилл и др. (2007)[40]

Принадлежность Шанидаров 2 и 4 к неандертальцам иногда оспаривается

Все, кроме Шанидара 3, 10, 11, 12, Z и фрагментов S5, раскопанных в 2015—2016 годах[37], возможно, были уничтожены во время вторжения в Ирак в 2003 году[41]

Иран Бава Яван Нижний левый молочный клык 1 ~43,6-~ 41,5[42] Хейдари-Гуран и др. (2021)[42]
Иран Везме Правый премоляр верхней челюсти 1 70-40[43] Занолли и др. (2019)[43]
Иран Бисотун Средняя часть лучевой кости 1 Не определён Тринкаус и Биглари (2006)[44]
Всего 71 + (13)

Неандертальцы Центральной и Северной Азии[править | править код]

Среднеазиатские неандертальцы были обнаружены в Узбекистане, а североазиатские — в Сибири.

Страна Расположение Основные находки неандертальцев НКО Геологический возраст (тыс. лет) Первичное описания Примечания
Узбекистан Оби-Рахмат Часть черепа и зубы подростка 1 74[45] Гланц и др. (2008)[46]
Узбекистан Тешик-Таш Скелет ребёнка 8-11 лет 1 Окладников (1949)
Россия (Сибирь) Чагырская пещера Чагырская 6: часть нижней челюсти

Чагырская 8: фаланга пальца Чагырская G: молочный зуб (Чагырская 19) и два постоянных зуба (Чагырская 13 и Чагырская 63) неандертальского мальчика 9-15 лет Мужская локтевая кость

4 40—45 (Описано в «Виоле» в 2012 г.)
Россия (Сибирь) Пещера Окладникова Окладникова 2: плечевая и бедренная кости подростка 1 30—38 (Описано в «Краузе» и др., 2007 г.)[47] Взята мтДНК
Россия (Сибирь) Денисова пещера Алтай (Денисова 5): фаланга пальца женщины

Денни (Денисова 11): фрагмент кости

2 50[48]

90[49]

Медникова (2011)

Браун и др. (2016)[50]

Алтай: полное секвенирование генома[51] Денни: взят образец мтДНК. Её матерью была неандерталка, а отцом — денисовец
Всего 9

См. также[править | править код]

Примечания[править | править код]

  1. Sergi, S. (1948). "The palaeanthropi in Italy: the fossil men of Saccopastore and Circeo". Man. 48: 61—79. doi:10.2307/2793251. JSTOR 2793251.
  2. Holloway, R.L. "The poor brain of Homo sapiens neanderthalensis: see what you please". In Delson, Eric (ed.). Ancestors: the Hard Evidence. pp. 319—324.
  3. Antonis Bartsiokas, Juan Luis Arsuaga, Maxime Aubert, Rainer Grün. U-series dating and classification of the Apidima 2 hominin from Mani Peninsula, Southern Greece (англ.) // Journal of Human Evolution. — 2017-08. — Vol. 109. — P. 22–29. — doi:10.1016/j.jhevol.2017.04.008.
  4. Antonio Profico, Costantino Buzi, Fabio Di Vincenzo, Marco Boggioni, Andrea Borsato, Giovanni Boschian, Damiano Marchi, Mario Micheli, Jacopo Moggi Cecchi, Marco Samadelli, Mary Anne Tafuri, Juan Luis Arsuaga, Giorgio Manzi. Virtual excavation and analysis of the early Neanderthal cranium from Altamura (Italy) // Communications Biology. — 2023-03-24. — Т. 6, вып. 1. — ISSN 2399-3642. — doi:10.1038/s42003-023-04644-1.
  5. 1 2 3 4 5 Beals, K.L.; Dodd, S.M. (1984). "Brain size, cranial morphology, climate, and time machines". Current Anthropology. 25: 301—330. doi:10.1086/203138. S2CID 86147507.
  6. M. Şenyürek. Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Karain Kazısında Bulunan İki Fosil Dişe Dair Kısa Ön Rapor // Belleten (in Turkish). Cited in Aytek and Harvati (2016). — 1949. — Вып. 52. — С. 833–837.
  7. 1 2 Ahmet İhsan Aytek, Katerina Harvati. The Human Fossil Record from Turkey // Paleoanthropology of the Balkans and Anatolia. — Dordrecht: Springer Netherlands, 2016. — С. 79–91. — ISBN 978-94-024-0873-7.
  8. I. Yalçınkaya (1988). «9. Kazı Sonuçları Toplantısı». 1986 Yılı Karain Kazıları (in Turkish). pp. 15-37. Cited in Aytek and Harvati (2016)
  9. J. Franklin Ewing. A Probable neanderthaloid from Ksar 'Akil, Lebanon (англ.) // American Journal of Physical Anthropology. — 1963-06. — Vol. 21, iss. 2. — P. 101–104. — ISSN 0002-9483. — doi:10.1002/ajpa.1330210202.
  10. John K. Williams, Christopher A. Bergman. Upper Paleolithic Levels XIII-VI (A and B) from the 1937-1938 and 1947-1948 Boston College Excavations and the Levantine Aurignacian at Ksar Akil, Lebanon (фр.) // Paléorient. — 2010. — Vol. 36, livr. 2. — P. 117–161. — ISSN 0153-9345. — doi:10.3406/paleo.2010.5391.
  11. 1 2 W. W. Howells. Catalogue of Fossil Hominids. Part III: Americas, Asia, Australasia. Kenneth Page Oakley , Bernard Grant Campbell , Theya Ivitsky Molleson // The Quarterly Review of Biology. — 1976-06. — Т. 51, вып. 2. — С. 347–347. — ISSN 0033-5770. — doi:10.1086/409438.
  12. Sireen El Zaatari. The central Levantine corridor: The Paleolithic of Lebanon (англ.) // Quaternary International. — 2018-02. — Vol. 466. — P. 1–15. — doi:10.1016/j.quaint.2017.06.047. — Bibcode2018QuInt.466...33E.
  13. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Anne-marie Tillier, Baruch Arensburg, Bernard Vandermeersch, M. Chech. New human remains from Kebara Cave (Mount Carmel). The place of the Kebara hominids in the Levantine Mousterian fossil record (фр.) // Paléorient. — 2003. — Vol. 29, livr. 2. — P. 35–62. — ISSN 0153-9345. — doi:10.3406/paleo.2003.4764.
  14. 1 2 3 4 Adeline Le Cabec, Philipp Gunz, Kornelius Kupczik, José Braga, Jean-Jacques Hublin. Anterior tooth root morphology and size in Neanderthals: Taxonomic and functional implications (англ.) // Journal of Human Evolution. — 2013-03. — Vol. 64, iss. 3. — P. 169–193. — doi:10.1016/j.jhevol.2012.08.011.
  15. H. Valladas, J. L. Joron, G. Valladas, B. Arensburg, O. Bar-Yosef, A. Belfer-Cohen, P. Goldberg, H. Laville, L. Meignen, Y. Rak, E. Tchernov, A. M. Tillier, B. Vandermeersch. Thermoluminescence dates for the Neanderthal burial site at Kebara in Israel (англ.) // Nature. — 1987-11. — Vol. 330, iss. 6144. — P. 159–160. — ISSN 0028-0836. — doi:10.1038/330159a0.
  16. H.P. Schwarcz, W.M. Buhay, R. Grün, H. Valladas, E. Tchernov, O. Bar-Yosef, B. Vandermeersch. ESR dating of the Neanderthal site, Kebara Cave, Israel (англ.) // Journal of Archaeological Science. — 1989-11. — Vol. 16, iss. 6. — P. 653–659. — doi:10.1016/0305-4403(89)90029-0.
  17. P. Smith; B. Arensburg (1977). «A Mousterian skeleton from Kebara Cave». In B. Arensburg; O. Bar-yosef (eds.). Moshe Stekelis Memorial Volume. Jerusalem: The Israel Exploration Society. pp. 164—176.
  18. B. Arensburg; O. Bar-Yosef; M. Chech; P. Goldberg; H. Laville; L. Meignen; Y. Rak; E. Tchernov; A.-M. Tillier; B. Vandermeersch (1985). «Une sépulture néandertalienne dans la grotte de Kébara (Israël)». Comptes Rendus de l’Académie des Sciences (in French) (300): 227—230.
  19. A. Keith (1931). New Discoveries Relating to the Antiquity of Man. London: William and Norgate. pp. 204—208. Retrieved 15 February 2017.
  20. 1 2 A. Jelinek. «The Middle Paleolithic in Southern Levant, with comments on the appearance of modern Homo sapiens». In A. Ronen (ed.). The transition from Lower to Middle Paleolithic and the origin of modern man.
  21. Rainer Grün, Chris Stringer. Tabun revisited: revised ESR chronology and new ESR and U-series analyses of dental material from Tabun C1 (англ.) // Journal of Human Evolution. — 2000-12. — Vol. 39, iss. 6. — P. 601–612. — doi:10.1006/jhev.2000.0443.
  22. A.-M. Tillier (2005). «The Tabun C1 skeleton: A Levantine Neanderthal?». Mitekufat Haeven: Journal of the Israel Prehistoric Society. 35: 439—450.
  23. 1 2 3 4 5 Ella Been, Erella Hovers, Ravid Ekshtain, Ariel Malinski-Buller, Nuha Agha, Alon Barash, Daniella E. Bar-Yosef Mayer, Stefano Benazzi, Jean-Jacques Hublin, Lihi Levin, Noam Greenbaum, Netta Mitki, Gregorio Oxilia, Naomi Porat, Joel Roskin, Michalle Soudack, Reuven Yeshurun, Ruth Shahack-Gross, Nadav Nir, Mareike C. Stahlschmidt, Yoel Rak, Omry Barzilai. The first Neanderthal remains from an open-air Middle Palaeolithic site in the Levant (англ.) // Scientific Reports. — 2017-06-07. — Vol. 7, iss. 1. — ISSN 2045-2322. — doi:10.1038/s41598-017-03025-z.
  24. 1 2 3 Erik Trinkaus. The Upper Pleistocene Human Molar from Me'arat Shovakh (Mugharet esh-Shubbabiq), Israel (фр.) // Paléorient. — 1987. — Vol. 13, livr. 1. — P. 95–100. — ISSN 0153-9345. — doi:10.3406/paleo.1987.4419.
  25. 1 2 S. Binford (1966). «Me’arat Shovakh (Mugharet esh-Shabbabiq)». Israel Exploration Journal. 16 (2): 96-103. JSTOR 27925048.
  26. 1 2 H. Valladas, N. Mercier, L. Froget, E. Hovers, J.-L. Joron, W.H. Kimbel, Y. Rak. TL Dates for the Neanderthal Site of the Amud Cave, Israel (англ.) // Journal of Archaeological Science. — 1999-03. — Vol. 26, iss. 3. — P. 259–268. — doi:10.1006/jasc.1998.0334.
  27. Arthur J. Jelinek. The Amud Man and His Cave Site. Edited by H. Suzuki and F. Takai. The University of Tokyo, Tokyo, 1970. xvi + 439 pp., 64 pls. $46.00. // American Antiquity. — 1974-01. — Т. 39, вып. 1. — С. 138–139. — ISSN 0002-7316. — doi:10.2307/279235.
  28. Y. Rak, W.H. Kimbel, E. Hovers. A Neandertal infant from Amud Cave, Israel (англ.) // Journal of Human Evolution. — 1994-04. — Vol. 26, iss. 4. — P. 313–324. — doi:10.1006/jhev.1994.1019.
  29. Takeru Akazawa, Yukio Dodo, Sultan Muhesen, Adel Abdul-Salam, Yoshito Abe, Osamu Kondo, Yuji Mizoguchi. The Neanderthal Remains from Dederiyeh Cave, Syria: Interim Report. (англ.) // Anthropological Science. — 1993. — Vol. 101, iss. 4. — P. 361–387. — ISSN 0918-7960. — doi:10.1537/ase.101.361.
  30. Takeru Akazawa, Sultan Muhesen, Hajime Ishida, Osamu Kondo, Christophe Griggo. New Discovery of a Neanderthal Child Burial from the Dederiyeh Cave in Syria (фр.) // Paléorient. — 1999. — Vol. 25, livr. 2. — P. 129–142. — ISSN 0153-9345. — doi:10.3406/paleo.1999.4691.
  31. Neanderthal 'skeleton' is first found in a decade. BBC (18 февраля 2020). Дата обращения: 24 февраля 2020. Архивировано 19 февраля 2020 года.
  32. T.D. Stewart (1959). «Restoration and study of the Shanidar I Neanderthal skeleton in Baghdad, Iraq». Year Book of the American Philosophical Society for 1958: 274—278.
  33. T.D. Stewart (1961). «The Skull of Shanidar II». Sumer. 17: 97-106.
  34. R.S. Solecki (1960). «Three adult Neanderthal skeletons from Shanidar cave, northern Iraq». Annual Report of the Smithsonian Institution for 1959: 603—635.
  35. T.D. Stewart (1963). «Shanidar skeletons IV and VI». Sumer. 19: 8-26.
  36. E. Trinkaus (1977). «The Shanidar 5 Neanderthal skeleton». Sumer. 33: 35-41.
  37. 1 2 Emma Pomeroy, Marta Mirazón Lahr, Federica Crivellaro, Lucy Farr, Tim Reynolds, Chris O. Hunt, Graeme Barker. Newly discovered Neanderthal remains from Shanidar Cave, Iraqi Kurdistan, and their attribution to Shanidar 5 // Journal of Human Evolution. — 2017-10. — Т. 111. — С. 102–118. — doi:10.1016/j.jhevol.2017.07.001.
  38. Muzaffer ŞENYÜREK. The Skeleton of The Fossil İnfact Found in Shanidar Cave Northern Iraq // Anadolu (Anatolia). — 1957. — № 2. — С. 49–55. — ISSN 0570-0116. — doi:10.1501/andl_0000000019.
  39. Muzaffer ŞENYÜREK. A FURTHER NOTE ON THE PALAEOLITHIC SHANIDAR INFANT // Anadolu (Anatolia). — 1957. — № 2. — С. 111–121. — ISSN 0570-0116. — doi:10.1501/andl_0000000013.
  40. L Cowgill, E Trinkaus, M Zeder. Shanidar 10: A Middle Paleolithic immature distal lower limb from Shanidar Cave, Iraqi Kurdistan // Journal of Human Evolution. — 2007-08. — Т. 53, вып. 2. — С. 213–223. — doi:10.1016/j.jhevol.2007.04.003.
  41. Wiley-Blackwell encyclopedia of human evolution / Bernard A. Wood. — Oxford: Wiley-Blackwell, 2013. — 852 с. — ISBN 978-1-118-65099-8.
  42. 1 2 Saman Heydari-Guran, Stefano Benazzi, Sahra Talamo, Elham Ghasidian, Nemat Hariri, Gregorio Oxilia, Samran Asiabani, Faramarz Azizi, Rahmat Naderi, Reza Safaierad, Jean-Jacques Hublin, Robert A. Foley, Marta M. Lahr. The discovery of an in situ Neanderthal remain in the Bawa Yawan Rockshelter, West-Central Zagros Mountains, Kermanshah // PLOS ONE / David Caramelli. — 2021-08-26. — Т. 16, вып. 8. — С. 1—24. — ISSN 1932-6203. — doi:10.1371/journal.pone.0253708. — PMID 34437543.
  43. 1 2 Clément Zanolli, Fereidoun Biglari, Marjan Mashkour, Kamyar Abdi, Hervé Monchot, Karyne Debue, Arnaud Mazurier, Priscilla Bayle, Mona Le Luyer, Hélène Rougier, Erik Trinkaus, Roberto Macchiarelli. A Neanderthal from the Central Western Zagros, Iran. Structural reassessment of the Wezmeh 1 maxillary premolar (англ.) // Journal of Human Evolution. — 2019-10. — Vol. 135. — P. 102643. — doi:10.1016/j.jhevol.2019.102643.
  44. Erik Trinkaus, Fereidoun Biglari. Middle Paleolithic Human Remains from Bisitun Cave, Iran (фр.) // Paléorient. — 2006. — Vol. 32, livr. 2. — P. 105–111. — ISSN 0153-9345. — doi:10.3406/paleo.2006.5192.
  45. Bailey, S. E. (2008). "The affinity of the dental remains from Obi-Rakhmat Grotto, Uzbekistan". Journal of Human Evolution. 55 (2): 238—248. doi:10.1016/j.jhevol.2008.03.004. PMID 18486185.
  46. Glantz, Michelle; Viola, Bence; Wrinn, Patrick; Chikisheva, Tatiana; Derevianko, Anatoly; Krivoshapkin, Andrei; Islamov, Uktur; Suleimanov, Rustam; Ritzman, Terrence (August 2008). "New hominin remains from Uzbekistan". Journal of Human Evolution. 55 (2): 223—237. doi:10.1016/j.jhevol.2007.12.007. PMID 18499228.
  47. Krause, Johannes; Orlando, Ludovic; Serre, David; Viola, Bence; Prüfer, Kay; Richards, Michael P.; Hublin, Jean-Jacques; Hänni, Catherine; Derevianko, Anatoly P.; Pääbo, Svante (30 September 2007). "Neanderthals in central Asia and Siberia". Nature. 449 (7164): 902—904. Bibcode:2007Natur.449..902K. doi:10.1038/nature06193. PMID 17914357.
  48. Описана в работе Mednikova M. B. A proximal pedal phalanx of a Paleolithic hominin from Denisova Cave, Altai. Archaeol. Ethnol. Anthropol. Eurasia 39, 129—138 (2011)
  49. Samantha Brown, Thomas Higham, Viviane Slon, Svante Pääbo, Matthias Meyer, Katerina Douka, Fiona Brock, Daniel Comeskey, Noemi Procopio, Michael Shunkov, Anatoly Derevianko, Michael Buckley. Identification of a new hominin bone from Denisova Cave, Siberia using collagen fingerprinting and mitochondrial DNA analysis // Scientific Reports. — 2016-03-29. — Т. 6, вып. 1. — ISSN 2045-2322. — doi:10.1038/srep23559.
  50. Brown, Samantha; Higham, Thomas; Slon, Viviane; Pääbo, Svante (March 29, 2016). "Identification of a new hominin bone from Denisova Cave, Siberia using collagen fingerprinting and mitochondrial DNA analysis". Scientific Reports. 6: 23559. Bibcode:2016NatSR...623559B. doi:10.1038/srep23559. PMC 4810434. PMID 27020421.
  51. Prüfer, Kay (2013). "The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains". Nature. 505 (1): 43—49. Bibcode:2014Natur.505...43P. doi:10.1038/nature12886. PMC 4031459. PMID 24352235.

Литература[править | править код]

Ссылки[править | править код]